EN
Podczas kolejnych rocznic uchwalenia Konstytucji 3 Maja, zapomina się o rozwoju zaplecza gospodarczego, które poprzedziło i umożliwiło jej uchwalenie, stwarzając warunki do odzyskania niepodległości. Formalnym wyrazem tego procesu było 9 lat wcześniej powołanie Komisji Kruszcowej, która stworzyła podstawy dla inicjatyw górniczych na terenie kraju. Była to jednocześnie pierwsza w Europie tego rodzaju służba państwowa, jako odpowiednik dzisiejszego ministerstwa górnictwa, hutnictwa i przemysłu.
Ostanie ćwierćwiecze osiemnastego wieku to okres niezwykłego w naszych dziejach odrodzenia nauki i gospodarki, co było dziełem ludzi wybitnych, którzy położyli trwałe podwaliny gospodarcze państwa polskiego. Był to czas twórczy pod każdym względem. Wystarczy wspomnieć, że ludność Rzeczypospolitej Obojga Narodów od pierwszego rozbioru w 1772 do II rozbioru w 1793 roku wzrosła o 40 procent.
Prekursor poszukiwań surowcowych w Polsce
Był to też czas powstania pierwszych nowożytnych reform dotyczących poszukiwania i eksploatacji złóż surowców użytecznych, czyli początków współczesnego górnictwa. Zainteresowanie tą tematyką staje się w tym czasie coraz powszechniejsze. Potwierdza to pierwsze wydanie trzy tomowego dzieła księdza Krzysztofa Kluka „O rzeczach kopalnych”, którego Tom I ukazał się w Drukarni Jego Królewskiej Mości i Rzeczpospolitej w 1781 roku. Wiele myśli zawartych w tym dziele do dziś zadziwia swoją trafnością.
Jedną z nich autor ten zamieścił we wstępie do Rozdziału III: „Największym Mineralogom nie wszystko jest dotąd wiadomo, i nie będzie podobno nigdy, co w tym Rozdziale napiszę, będzie tylko to: o początku Rzeczy Kopalnych, i czyli po dziś dzień się rodzą, albo rosną? Jak się stają? I z czego się składają.”
Do dzieła tego załączona została mapa morfologiczna Polski sięgająca od Odry na zachodzie po Dniepr na wschodzie z zaznaczonymi elementami geologicznymi tj. pasem piaszczystym na północy i solonośnym na południu. O wydawnictwie tym na stronach internetowych Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie napisano, że z dzisiejszej perspektywy dzieło Kluka doskonale wpisuje się w obszar zainteresowań geologii gospodarczej. Pozwala to uznać księdza Kluka za prekursora poszukiwań surowcowych w Polsce, a jego dzieło za pierwsze w naszym kraju, a może i w skali światowej, oryginalne i obszerne pod względem ujęcia tej problematyki.
Zasługi pechowego króla
Klimat poznawania bogactw naturalnych naszego kraju tworzył też król Stanisław Poniatowski, który był znanym kolekcjonerem minerałów, kruszców i klejnotów. Zasługi pechowego politycznie króla są w tej materii niedoceniane. Z pośród wielu jego inicjatyw najważniejszą z punktu widzenia krajowego górnictwa, była decyzja o powołaniu Komisji Kruszcowej (10 kwietnia 1782), której zadaniem stało się rozpoznanie krajowych możliwości rozszerzenia wydobycia i przetwórstwa rud. Prezesem został biskup Krzysztof Szembek na którego dobrach Komisja ta uzyskała swoją siedzibę w Miedzianej Górze koło Kielc, ale miejscem stałego urzędowania była Warszawa.
Pierwsza w Europie
Była to pierwsza w Europie służba poszukiwań surowców mineralnych, która składała się z jedenastu komisarzy. Trafne motto do tych rozważań, związane jest z wypowiedzią Tadeusza Czackiego, komisarza tejże Komisji Kruszcowej : „Kraj mógłby być możny i bogaty. Nie użyliśmy daru natury.” Z inicjatywy Komisji Kruszcowej w Miedzianej Górze otwarto zakłady, które produkowały miedź, spiż, ołów, glejtę (PbO), witriol (uwodnione siarczany metali dwuwartościowych), malachit (na kamień ozdobny), odlano dzwon dla kościoła Opatrzności Bożej (1791), produkowano miedź do bicia monet. Brak fachowców powodował, że zakłady te przynosiły straty ekonomiczne. Z tego powodu Tadeusz Czacki naciskał na króla, aby oprzeć działania Komisji o ludzi wykształconych w kierunku poszukiwań surowców i górnictwa – a takich praktycznie w Koronie i na Litwie nie było. W owym czasie prawdopodobnie jedynym wykształconym w tym kierunku Polakiem był Stanisław Okraszewski, który studiował w Akademii Górniczej we Freibergu (Saksonia).
Zagospodarowanie Gór Olkuskich
Powołanie Komisji Kruszcowej było potrzebą gospodarczą, związaną z zagospodarowaniem Gór Olkuskich dla bicia pieniądza w krajowej mennicy. I choć wszystkie te pionierskie górnicze przedsięwzięcia w rezultacie okazały się nieopłacalne, to stworzyły kadrę ludzi, którzy w przyszłości odnieśli sukces w wydobyciu krajowych bogactw naturalnych. Komisja Kruszcowa miała też dostarczać metali i dochodów zarówno dla podniesienia krajowego bogactwa, jak i dla wyposażenia armii tworzonej dla obrony kraju. Jej utworzenie było poprzedzone ważnymi badaniami, wstępnym rozeznaniem i docenianiem potrzeby własnego przemysłu górnictwa i hutnictwa metali. Komisja miała za zadanie poszukiwanie również złóż węgla. Ponieważ Śląsk nie należał do Polski, toteż tego węgla nie znaleziono.
Oświeceniowe zasady
Utworzenie Komisji Kruszcowej powołanej przez króla było oparte na tych samych zasadach oświeceniowych, jak późniejsza Konstytucja 3 Maja. Obu tym decyzjom sprzyjał coraz wyższy stopień wykształcenia panującej ówcześnie szlachty, Z tym, że dzieło Konstytucji było znacznie trudniejsze, gdyż musiało ono uzyskać akceptację większości izby poselskiej. Na tę większość składali się również ludzie związani z Komisją Kruszcową, co oba te wydarzenia wydaje się nierozerwalnie łączyć ze sobą.
Adam Maksymowicz
