KOMENTARZ
Grzegorz Makuch
Współpracownik BiznesAlert.pl
Kwietniowa nowelizacja Prawa Geologicznego i Górniczego (PGG z 9 czerwca 2011 r.) i jego dalszych zmian (ustawa z dnia 11 lipca 2014) miała na celu zwiększenie bezpieczeństwa procesu poszukiwawczo-wydobywczego na obszarach morskich, co stanowi element dostosowania polskiego prawodawstwa do unijnej dyrektywy 2013/30/UE o pracach na obszarach morskich. Ustawodawca poprzez nowelizację rozszerzył także kategorię własności górniczej o gazy szlachetne, pierwiastki ziem rzadkich oraz bursztyn. Wprowadzono również zmiany, które likwidują luki i niedoróbki prawne rzutujące na proces poszukiwania i wydobycia węglowodorów oraz usprawnia tzw. procedurę „open door”.
W 2009 r. kilogram bursztynu kosztował 1 000 zł. W 2014 r. 8 000 zł. Tak duży wzrost ceny zintensyfikował jego nielegalne wydobycie, które dotychczas było traktowane jak wykroczenie. Wraz z nowelizacją PGG nielegalne wydobycie bursztynu jest już przestępstwem. Ponadto proces poszukiwania i wydobycia bursztynu objęto programem koncesyjnym i koncesje będą przyznawane przez ministra środowiska, a nie – jak dotychczas – starostę/wojewodę. Nielegalne wydobycie tej kopaliny będzie obarczone grzywną 400 000 zł za każdy rozpoczęty kilometr (art. 130, ust. 3, pkt. 1b) i dwudziestokrotną stawką opłaty eksploatacyjnej pomnożonej przez ilość wydobytej kopaliny (pkt. 3a). Zmieniono również stawkę za wydobycie bursztynu z 10,26 zł/kg na 800 zł/kg.
Implementacja tzw. dyrektywy offshore’owej ma zminimalizować ryzyka awarii na obszarach morskich poprzez rozszerzenie kompetencji Urzędu Górniczego właściwego dla danego rejonu. Firmy prowadzące prace na obszarze morskim będą zobowiązane przekazywać dokumentacje robót geologicznych właściwemu urzędowi nadzoru górniczego. Wprowadzono także obowiązek wysyłania corocznego raportu odnośnie stanu instalacji i incydentów. Nowelizacja PGG wprowadza również system niezależnej weryfikacji i „poufnego zgłaszania problemów dotyczących bezpieczeństwa”. Zapis prawny całego procesu poszukiwawczo-wydobywczego został rozszerzony o aspekt poszukiwania na obszarach morskich. Warto także zwrócić uwagę na art. 49k, ust. 1a dotyczący ryzyka i kosztów ewentualnej degradacji środowiska, jak i potrzebę ustanowienia zabezpieczenia finansowego na rzecz pokrycia szkód, które mogą się pojawić. Artykuł 49x, ust. 2a precyzuje, że koncesje na obszarach morskich przyznaje się wyłącznie pod warunkiem ustanowienia stosownego zabezpieczenia. Dyrektywy o pracach na obszarach morskich, zgodnie z unijnym terminarzem, miała być wdrożona do lipca 2015 r.
Nowelizacja PGG wprowadza również szereg zmian w zakresie procesu eksploracji i eksploatacji. Rozszerza definicję węglowodorów o pochodne gazu i metan w pokładach węgla. Co ważne proces wydobycia definiuje jako „prowadzenie wydobycia oraz przygotowanie do transportu”. I wszystkie węglowodory, bez względu na występowanie objęte są własnością górniczą (art. 10, ust. 1). Dotychczas w trakcie procesu kwalifikacyjnego organy właściwe, tj. Generalnego Inspektora Informacji Finansowej, Komisji Nadzoru Finansowego, Szefa Agencji Wywiadu i Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego wypracowywały a następnie przekazywał opinię dot. badanego podmiotu ministrowi środowiska. Po nowelizacji opinia będzie przekazywana również badanej firmie wraz z informacją o przysługującym jej prawie do zażalenia (art. 49b, ust 1).
Artykuł 49e wprowadza możliwość złożenia przez firmę wniosku o zorganizowanie przetargu (procedura „open door”). Organ koncesyjny ma obowiązek niezwłocznie zamieścić w Biuletynie Informacji Publicznej i Dzienniku Urzędowym UE informację o złożeniu wniosku o koncesję (art. 49ea, ust. 1). Następnie ma miejsce zwyczajowy proces przetargowy, czyli zebranie wniosków, zestawienie i wygrywa ten o największej liczbie punktów. W nowelizacji uchylono także zapis dotyczący obowiązkowego ustanowienia zabezpieczenia na ewentualność niewykonania bądź nienależytego wykonania warunków określonych w koncesji (art. 49x, ust. 1). Wprowadzono za to zapis (art. 49x, ust. 2) umożliwiający ustanowienie takowego zabezpieczenia, jeśli istnieje szczególny interes państwa lub publiczny związany z ochroną środowiska lub gospodarką kraju. Zarazem państwo zachowuje uprawnienie do cofnięcia koncesji w przypadku nienależytego wykonywania obowiązków określonych w koncesji.
Artykuł 49y, ust. 1 dotyczy okresu fazy poszukiwania i rozpoznawania, który trwa 5 lat. Dotychczas ustęp 2 umożliwiał przedłużenie tego okresu, w szczególnych sytuacjach, o dwa lata. Nowelizacja usuwa określenie czasu (2 lat), pozostawiono natomiast zapis o „szczególnych warunkach geologicznych i racjonalnej gospodarce złożem”. Podobnie w artykule 49y, ust. – określającym możliwość przedłużenia koncesji wydobywczej pięciokrotnie o 5 lat – usunięto określenie czasu. Odstąpiono także od potrzeby wznawiania na nowo pełnego postępowania kwalifikacyjnego w przypadku zmiany danych podmiotu. W zamian z urzędu zostaje wszczęte postępowanie wyłącznie w zakresie objętym zmianami.
Obecne PGG umożliwia prowadzenie bardziej elastycznej polityki względem przyznawania koncesji z uwzględnieniem trendów cenowych na światowych rynkach węglowodorów. Zarazem jest to częściowa realizacja zamierzeń prof. Mariusza-Oriona Jędryska z lat 2005-2007, kiedy to jako Główny Geolog Kraju usiłował znowelizować PGG czyniąc je bardziej przystające do realiów geologii i zmian cen surowców. Drugą częścią ówczesnej zapowiedzi było powołanie Polskiej Służby Geologicznej.
„Prawo geologiczne i górnicze, o którym teraz rozmawiamy […] było kompatybilne z projektem Ustawy o powołaniu Polskiej Służby Geologicznej. Liberalizowałem w tym projekcie działalność w zakresie geologii i górnictwa, ale jednocześnie dawałem organom możliwość dbania o interesy państwa. Polska Służba Geologiczna miała pilnować tych interesów. Dlaczego tak założyłem? Ponieważ nie ma dwóch identycznych problemów geologicznych czy górniczych. W jednym miejscu warunki są takie, a w drugim diametralnie inne. Dlatego decyzje muszą podejmować fachowcy, którzy będą kierować się interesami państwa i społecznym w sposób wyważony, a do swego działania mają narzędzia w postaci Prawa geologicznego i górniczego” -ocenił prof. Mariusz-Orion Jędrysek (w: „Gaz łupkowy. Wielka gra o bezpieczeństwo energetyczne”, strona 154.).
