Bezpieczeństwo energetyczne, czyli niezakłócone dostawy energii dla obywateli i gospodarki – zapowiada projekt „Polityki energetycznej Polski do 2040 roku, do którego treści dotarł BiznesAlert.pl. Opisuje go Teresa Wójcik.
Trwałe bezpieczeństwo energetyczne państwa przy optymalnym wykorzystaniu własnych zasobów energetycznych, zapewnianie konkurencyjności i efektywności energetycznej gospodarki oraz ograniczony wpływ energetyki na środowisko – tak zdefiniowane zostały trzy główne cele polityki energetycznej państwa zawarte w dokumencie „Polityka energetyczna Polski do 2040 r.” (PEP2040). Projekt, przygotowany w Ministerstwie Energii, gwarantuje krajowej gospodarce, a przede wszystkim obywatelom, bezpieczeństwo dostaw surowców energetycznych, niezawodność wytwarzania energii, jej przesyłu i dystrybucji – w perspektywie najbliższych dwóch dekad – do 2040 r.
„Polityka energetyczna Polski do 2040 r.” stanowi sektorowe, konkretne rozwinięcie rządowej „Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”. Jest mianowicie jedną z dziewięciu strategii sektorowych wynikających z tego rządowego dokumentu. Także należy podkreślić zgodność PEP2040 z polityką energetyczną Unii Europejskiej. Według zapowiedzi Ministerstwa Energii, następny dokument rządowy ważny dla sektora energii, „Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021- 2030”, będzie spójny z PEP2040.
Podstawy warunkujące rozwój energetyki w Polsce
Opracowany dokument wyznacza pięć, równorzędnych wskaźników dla rozwoju energetyki krajowej. Pierwszy to udział węgla kamiennego i brunatnego w wytwarzaniu energii elektrycznej, który będzie wynosić 60 proc. w miksie elektroenergetycznym w 2030 r. Drugi wskaźnik- wdrożenie energetyki jądrowej, zapowiedziane na 2033 r. Trzecim będzie udział energii odnawialnej w finalnym zużyciu energii brutto wynoszący 21 proc. w 2030 r. Czwarty to ograniczenie do 2030 r. emisji dwutlenku węgla o 30 proc. (w stosunku do 1990 r.). Wreszcie piąty wskaźnik to poprawa efektywności całej gospodarki, polegająca na oszczędności energii pierwotnej o 23 proc. w 2030 r. w stosunku do prognozowanego poziomu zużycia
Jak się dowiaduję, w praktyce osiągnięcie trzech zdefiniowanych celów „Polityki energetycznej Polski 2040 r.” – wymaga realizacji zaproponowanych ośmiu kierunków działań w sektorze energii, konkretnie przedstawionych w dokumencie.
Optymalne wykorzystanie własnych zasobów energetycznych, racjonalne gospodarowanie surowcami energetycznymi
To pierwszy z kierunków działania przewidzianych w PEP2040. Zapotrzebowanie na węgiel kamienny będzie pokrywane z zasobów krajowych, import będzie jedynie uzupełnieniem, możliwy byłby także eksport. Niejako wyprzedzająco, odpowiednie perspektywy dla krajowego górnictwa węgla energetycznego określone zostały w dokumencie „Program dla górnictwa węgla kamiennego do 2030 roku” przyjętym przez rząd 24 stycznia 2018 r. Zapotrzebowanie na węgiel brunatny ma być pokrywane także z zasobów krajowych. Jednakże eksploatacja nowych złóż tego surowca zależna będzie od rozwoju innowacyjnych technologii jego wykorzystania, ze względu na wysoką emisyjność i w związku z tym istotne obciążenie kosztami polityki klimatyczno-energetycznej UE, co będzie obniżać konkurencyjność węgla brunatnego. Zapotrzebowanie na gaz ziemny i ropę naftową pokrywane będzie głównie z importu przy dywersyfikacji dostaw (dostawców i kierunków). Jednak nadal będą prowadzone poszukiwania i eksploatacja złóż krajowych, także przy stosowaniu technologii niekonwencjonalnych. Przewidziany jest pewien udział biomasy jako stabilnego surowca odnawialnego przy utrzymywaniu charakteru odpadowego tego surowca, aby uniknąć konkurencji ze spożywczym wykorzystaniem płodów rolnych.
Niezawodność dostaw energii elektrycznej – energetyka konwencjonalna i odnawialna
Bilans mocy musi odpowiadać stabilności dostaw energii elektrycznej i elastyczności pracy sieci. To „drugi kierunek”, który zakłada rozbudowę infrastruktury wytwórczej i sieciowej oraz dążenie do pokrycia zapotrzebowania na moc w Polsce własnymi zasobami. Głównym źródłem generowania energii elektrycznej i podstawą bilansu energetycznego kraju pozostanie więc energetyka węglowa, jednak przewidywany wzrost popytu na energię elektryczną będzie pokrywany przez inne źródła energii.
To znaczy, że ilościowo zużycie węgla w elektroenergetyce będzie utrzymywać się na stałym poziomie, ale jego udział w strukturze zużycia będzie spadać do poziomu ok. 60 proc. w 2030 r.
Coraz większy w krajowym zużyciu energii elektrycznej będzie udział odnawialnych źródeł energii.
Nasz udział w zaplanowanym celu UE dla odnawialnych źródeł energii określonym na 32 proc. wynosić będzie ok. 21 proc. Te 21 proc. realizuje się w zużyciu energii elektrycznej, cieple i transporcie. W 2030 r. udział OZE w produkcji energii elektrycznej może wynieść 27 proc. i ze względu na rozwój technologiczny będzie dalej wzrastać.
Przewiduje się od 2022 r. szczególnie dynamiczny rozwój fotowoltaiki, zaś od 2025 r. morskich farm wiatrowych. Obie branże mają najlepsze ekonomiczne i techniczne warunki rozwoju.
Zakładany poziom udziału OZE w bilansie energii wymaga po pierwsze rozwoju komercyjnej technologii magazynowania energii elektrycznej. Po drugie – rozbudowy bloków gazowych dla bilansowania podaży energii z niestabilnych OZE.
Redukcja emisji CO2, dążenie do likwidacji niskiej emisji, ważna rola energetyki jądrowej
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń w sektorze energii zapewni wycofywanie jednostek wytwórczych (bloków węglowych) o niskiej sprawności i zastępowanie ich jednostkami o wyższej sprawności, m.in. kogeneracyjnymi. Ważne dla redukcji emisji będzie wdrożenie w 2033 r. energetyki jądrowej. Tej branży poświęcony jest w PEP wyodrębniony osobny „kierunek piąty”, który określa, że w ciągu 10 lat (do 2043 r.) powstanie 6 bloków jądrowych o mocy 6 – 9 GW. W 2035 r. udział energetyki jądrowej w wytwarzaniu energii elektrycznej może wynieść ok. 10 proc.
Terminy oddawania do użytku poszczególnych bloków jądrowych wynikają z przewidywanych ubytków mocy z innych jednostek przy jednoczesnym wzroście zapotrzebowania na energię elektryczną. Pierwszy blok jądrowy ( o mocy 1 – 1,5 GW) ma być uruchomiony w 2033 r., kolejne pięć bloków – co dwa lata ( do 2043 r.). Powstanie energetyki jądrowej wymaga wprowadzenia zmian prawnych, a także zakończenia prac nad modelem finansowania. Po zakończeniu tych procesów zostanie dokonany wybór lokalizacji pierwszego bloku jądrowego (Żarnowiec, albo Kopalino), potem zapadną decyzje o lokalizacjach kolejnych bloków i uruchomienie składowiska nisko- i średnio aktywnych odpadów. Wybrana zostanie technologia i generalny wykonawca budowy.
Niezawodne i inteligentne sieci przesyłowe
W dokumencie PEP2040 wspomniany już „drugi kierunek” przewiduje także rozbudowę krajowej sieci przesyłowej dzięki realizacji siedmiu programów inwestycyjnych, w tym usprawnienia przepływu na połączeniach transgranicznych. Dążyć się będzie do osiągnięcia średniego poziomu UE we wskaźnikach długości i częstości przerw w dostawach energii. Dla sprawnego postępowania w sytuacjach awaryjnych wdrożony zostanie cyfrowy system łączności operatorów systemów dystrybucyjnych. Infrastruktura zostanie wyposażona w urządzenia sterowania, a inteligentne sieci elektroenergetyczne zapewnią integrację działań przyłączonych obiektów i użytkowników.
Dywersyfikacja dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej oraz rozbudowa sieci przesyłowej
Zerwanie z silnym uzależnieniem Polski od jednego kierunku dostaw gazu wymaga zbudowania Bramy Północnej, składającej się z Korytarza Norweskiego (połączenie gazociągowe Norwegia-Dania-Polska) oraz rozbudowy terminalu LNG w Świnoujściu. Program dla branży gazowej przewiduje kontynuację rozbudowy interkonektorów z krajami sąsiadującymi z efektem sprawnego połączenia międzynarodowego jako Korytarza Północ – Południe zgodnie z założeniami Inicjatywy Trójmorza. Konieczna jest też rozbudowa przesyłowej krajowej sieci gazowej oraz magazynów gazu.
W imporcie ropy naftowej Polska jest jeszcze bardziej uzależniona od jednego kierunku. Realna dywersyfikacja dostaw tego paliwa wymaga wzrostu importu drogą morską. Ma to umożliwić budowa naftowego rurociągu Pomorskiego oraz baz magazynowych ropy i paliw ciekłych. PEP2040 przewiduje odpowiedni rozwój sieci rurociągów ropy naftowej, szczególnie w Polsce południowej.
Nowoczesne rynki czterech rodzajów energii w Polsce
Krajowy rynek energii elektrycznej ulega przeobrażeniu wskutek budowy europejskiego rynku energii. Oprócz tych przemian konieczne są pewne nowe krajowe rozwiązania. Przede wszystkim rozwój krajowego rynku energii elektrycznej wymaga wzmocnienia pozycji konsumenta, a to znaczy uporządkowania generalnych umów dystrybucyjnych, poszerzenia polityki informacyjnej, udziału odbiorców w rynkach i upowszechnienia usług agregacji. Kolejna sprawa to zróżnicowanie popytu na energię w ciągu doby, co wymaga działań spłaszczających dobową krzywą zapotrzebowania na moc. M.in. to zjawisko będzie korygować rozwój elektromobilności.
Dla lokalnego bilansowania rynku energii elektrycznej konieczne jest urynkowienie usług systemowych i zwiększenie kompetencji spółek dystrybucyjnych. Na uwagę zasługują też ochrona konkurencyjności polskich przedsiębiorstw energochłonnych, co wymaga zastosowania wobec nich mechanizmów redukujących zbyt duże obciążenia.
Rynek gazu ziemnego potrzebuje zakończenia liberalizacji, czyli uwolnienia taryf także dla gospodarstw domowych. Przewiduje się umocnienie Polski na europejskim rynku gazu – co wymaga przede wszystkim utworzenia w Polsce regionalnego centrum przesyłu i handlu gazem ziemnym. Rozwój tego rynku może też nastąpić dzięki wejściu nowych segmentów: pełniejszej gazyfikacji kraju i zastosowania gazu (bloki gazowe) w produkcji energii elektrycznej do równoważenia bilansu mocy z jednostkami OZE.
Stosunkowo stabilny rynek produktów naftowych, będzie także ulegać przeobrażeniom. Przewiduje się uporządkowanie struktury właścicielskiej segmentów tego rynku. Spółki rafineryjne będą koncentrować się na produkcji paliw i na obrocie, państwo będzie mieć kontrolę nad infrastrukturą kluczową dla bezpieczeństwa paliwowego. Program PEP2040 przewiduje wzrost zapotrzebowania na ropę w gospodarce petrochemikaliów, konieczny będzie wzrost produkcji olefin, fenolu i aromatów. Rynek paliw będzie uzupełniany przez większe wykorzystanie biokomponentów ( 8,5 proc. zużycia paliw w transporcie w 2020 r.), paliw alternatywnych – LNG, CNG, wodoru i paliw syntetycznych oraz rozwoju elektromobilności -– przewidywany dość ambitnie 1 mln pojazdów elektrycznych w 2025 r.
Ku rozwojowi odnawianych źródeł energii
Polska deklaruje osiągnięcie w 2030 r. 21 proc. udziału OZE w miksie energetycznym (elektroenergetyka, ciepłownictwo i transport). Spodziewany rozwój technologiczny sprawi, że szczególną rolę w produkcji energii ze źródeł odnawialnych odegrają morskie farmy wiatrowe zapewniające stosunkowo duże wykorzystanie mocy. A także fotowoltaika z generowaniem energii szczególnie w okresie letnich szczytów zapotrzebowania na energię elektryczną. Aby umożliwić korzystanie z potencjału OZE w sposób bezpieczny dla krajowego systemu elektroenergetycznego powstawać będą klastry energii i spółdzielnie energetyczne. Miałyby zapewnić bilansowanie – m.in. dzięki magazynom energii – na poziomie lokalnym obejmującym powiat albo do 5 gmin. W systemie prosumenckim wykorzystywaniu OZE przez prosumentów powinny również towarzyszyć magazyny energii, aby zminimalizowali oni pobór mocy z sieci i oddawanie własnych nadwyżek do sieci.
Sprzężenie zwrotne: rozwój ciepłownictwa i kogeneracji oraz poprawa efektywności energetycznej
Konieczne jest zapewnienie na poziomie lokalnym planowania rozwoju ciepłownictwa i kogeneracji ponieważ mają ono kluczowe znaczenie z jednej strony dla racjonalnej gospodarki energetycznej, z drugiej – dla ograniczenia emisji przy wytwarzaniu ciepła. Tym kwestiom poświęcone są „siódmy i ósmy kierunek” działania. PEP2040 zapowiada uruchomienie ogólnopolskiej mapy ciepła i stawia na systemy ciepłownicze efektywne energetycznie. Możliwe do zastosowania rozwiązania to rozwój kogeneracji, uciepłownienie elektrowni, zwiększenie wykorzystania źródeł odnawialnych, modernizacja i rozbudowa systemu dystrybucji ciepła i chłodzenia oraz popularyzacja magazynów ciepła i inteligentnych sieci. W skali komunalnej przewiduje się – jeśli istnieją warunki – korzystanie przez odbiorców z ciepła sieciowego. Jeśli nie ma możliwości podłączenia do sieci, zaleca się wykorzystywanie źródła o możliwie najniższej emisyjności i stopniowe odchodzenie od paliw stałych. Konieczne jest zwiększenie monitoringu emisji w domach jednorodzinnych oraz wyciąganie konsekwencji wobec odpowiedzialnych za zanieczyszczanie.
Ogólnounijny cel na rok 2030 to 32,5 proc. efektywności energetycznej – Polska deklaruje 23 proc. oszczędności energii pierwotnej w stosunku do prognoz z 2007 r. Dla całej gospodarki ważne więc są działania proefektywnościowe, które mają być realizowane według „ósmego kierunku” przewidzianego w PEP2040. Dokument ocenia, że możliwość poprawy efektywności tkwi niemal w całej gospodarce, a osiągnięcia to mniejsze koszty zużycia energii. Ponieważ jednak nie każde działanie proefektywnościowe jest racjonalne – PEP2040 zaleca oszczędności odnosić do nakładów. Dokument stwierdza, że wzrost efektywności będzie uzyskany poprzez zobowiązania podmiotów do poprawy efektywności energetycznej (lub poprzez zakup świadectw efektywności energetycznej) oraz wykorzystanie prawnych i finansowych zachęt proefektywnościowych. PEP2040 podkreśla znaczenie zwiększenia ogólnospołecznej świadomości potrzeby racjonalnego korzystania z energii.
Nieefektywne korzystanie z energii jest silnie związane z występowaniem niskiej emisji i jej prowokowaniem. Są to: spalanie niskiej jakości węgla oraz odpadów w gospodarstwach domowych, niewłaściwa obsługa przydomowych instalacji, spalanie węgla w blokach o niskiej sprawności, emisja komunikacyjna. Dokument jako główne narzędzia eliminacji niskiej emisji (a zarazem instrumenty proefektywnościowe) zapowiada powszechną termomodernizację budynków mieszkalnych, zapewnienie efektywnego i ekologicznego dostępu do ciepła, a tym samym również obniżenie poziomu ubóstwa energetycznego. Zmniejszenie emisji komunikacyjnej ma nastąpić dzięki upowszechnieniu elektromobilności oraz rozwojowi rynku paliw alternatywnych.
Początek drogi do nowoczesnej energetyki
Projekt PEP2040 zaprezentowany w obecnej wersji zanim stanie się obowiązującym dokumentem przejdzie proces konsultacji o dużym zasięgu. Należy spodziewać się szerokiej dyskusji i sporów zanim zostanie przedstawiony w ostatecznej wersji. Będzie to ogromna praca nie tylko dlatego, że sektor energetyki jest jednym z najważniejszych w gospodarce kraju, ale także dlatego, że PEP2040. będzie wymagać odpowiednich instrumentów wykonawczych, a więc zmian i modyfikacji w istniejących przepisach. Niektóre z nich sygnalizowane zostały w tym artykule, ale lista zmian w prawie zapewne będzie pokaźna. Pozostaje mieć nadzieję, że ta procedura przebiegnie sprawnie i przyczyni się do udoskonalenia dokumentu, który jest przecież konieczny dla całej gospodarki polskiej. Pilnie potrzebujemy Polityki energetycznej Polski, żeby rozpocząć drogę do nowoczesnej energetyki. I dobrze, że mamy ten projekt PEP2040 właśnie w przeddzień rozpoczęcia Szczytu klimatycznego ONZ w Katowicach.
