RAPORT
Tomasz Styś
Instytut Sobieskiego
Kilka tygodni temu Ministerstwo Środowiska poinformowało, że pomiędzy rokiem 2014 i 2015 poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia niektórych frakcji odpadów komunalnych wzrósł jedynie o ok. 0,7 p.p. i ukształtował się na poziomie ok. 26%. W poprzednich latach Polska notowała średni wzrost r/r poziomu recyklingu o ok. 3,5 p.p.
Założyć można, że osłabienie dynamiki recyklingu odpadów surowcowych ma charakter jedynie incydentalny i związany jest z trybem zamawiania przez samorządy gmin usługi odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych. Równie prawdopodobne jest jednak stwierdzenie, że jest ono efektem zmiany sposobu organizacji systemu gospodarowania odpadami – przeprowadzonej w 2013 r. „rewolucji śmieciowej”.
Już w maju tego roku, w raporcie Instytutu Sobieskiego „Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2030” wskazywaliśmy m.in., że realizację celu 50% recyklingu odpadów surowcowych w 2020 r. należy sytuować w zbiorze ryzyk. Kolejne symulacje potwierdzają tę tezę (patrz rysunek 1) i oznaczają, że konieczna staje się intensyfikacja pozyskiwania odpadów nadających się potem do recyklingu.
Rysunek 1. Porównanie prognozy masy odpadów surowcowych zbieranych selektywnie przez gminy i masy odpadów surowcowych koniecznych do osiągnięcia poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia przez gminy. Źródło: J. Tyczkowski, Wizja polskiego systemu odzysku i recyklingu w kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym, Poznań 2016.
W Polsce, odpady opakowaniowe (za których odzysk i recykling odpowiedzialni są wprowadzający produkty w opakowaniach) stanowią ok. 80% odpadów surowcowych (za których zagospodarowanie odpowiedzialne są gminy). Oznacza to, że w ramach jednego łańcucha gospodarki odpadami powstałymi z produktów w opakowaniach funkcjonują różne systemy ich zagospodarowania – „opakowaniowy” i „komunalny”. Konsekwencją takiego stanu jest m.in. powielanie (nakładanie się) kompetencji poszczególnych uczestników systemu gospodarowania odpadami oraz przesunięcie na właścicieli nieruchomości kosztów finansowania części czynności z zakresu gospodarowania odpadami opakowaniowymi (patrz rysunek 2).
Rysunek 2. Uproszczony schemat organizacji gospodarowania odpadami opakowaniowymi w Polsce. Źródło: Instytut Sobieskiego
Projekt gospodarki o obiegu zamkniętym – wśród wielu innych celów – zakłada tworzenie synergii pomiędzy metodami organizacji i finansowania oraz relacjami uczestników systemów gospodarowania odpadami: opakowaniowymi i komunalnymi. Natomiast, potencjalnym narzędziem tworzenia równowagi pomiędzy uczestnikami systemu gospodarowania odpadami jest – proponowane w pakiecie – określenie minimalnych warunków działalności rozszerzonej odpowiedzialności producenta.
Model rozszerzonej odpowiedzialności producenta zakłada ekonomizację zagospodarowania odpadów – wprowadzający produkty w opakowaniach ponoszą koszty gospodarowania odpadami dla produktów wprowadzanych przez nich do obrotu, w tym m.in. koszty operacji ich selektywnej zbiórki, sortowania oraz przetwarzania wymaganych do spełnienia celów w zakresie gospodarowania odpadami, po uwzględnieniu dochodów z ponownego użycia lub sprzedaży surowców wtórnych pochodzących z ich produktów.
Rysunek 3. Źródło: J. Patorska, „Rozszerzona odpowiedzialność producenta w innych krajach, czyli skąd czerpać pomysły na nowy system w Polsce”, Warszawa 2016
System rozszerzonej odpowiedzialności producenta funkcjonuje już w wielu państwach członkowskich Unii Europejskiej (patrz rysunek 3) i stanowi instrument zwiększania efektywności gospodarowania odpadami. W przypadku Polski, jego ewentualne wprowadzenie stanowić mogłoby narzędzie optymalizacji kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi (zatrzymanie wzrostu opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości).
Drugim potencjalnym efektem mogłoby być zwiększenie dynamiki pozyskiwania surowców przeznaczonych potem do recyklingu, a w konsekwencji zaś – zwiększenie dynamiki wzrostu poziomu recyklingu odpadów surowcowych. Raport Instytutu Sobieskiego „System gospodarowania odpadami opakowaniowymi w Polsce. Perspektywa zamknięcia obiegu” można znaleźć TUTAJ.
