Dudek: Czas na (zielony) realizm w transformacji energetycznej UE
O co chodzi w koncepcji Funduszu Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej, w skrócie JET Fund (Just Energy Transition Fund)? Jaki jest kontekst tej propozycji? Czym różni się ona od innych instrumentów łagodzących skutki dekarbonizacji? – pisze Jerzy Dudek, fellow Polskiego Instytutu Ekonomicznego.
Co to jest JET Fund?
Ujmując najogólniej jest to pomysł na zmianę podejścia do transformacji energetycznej w Unii Europejskiej poprzez większe uwzględnienie wzrostu nierówności społecznych. JET Fund to pomysł nowego finansowego instrumentu Unii Europejskiej, wspierający państwa i regiony UE, dla których transformacja energetyczna stanowi szczególnie trudne wyzwanie. Są nimi: wysoki poziom uzależnienia od paliw kopalnych, ograniczenia w dostępie do kapitału lub negatywne skutki społeczne transformacji energetycznej (np. wzrost rozwarstwienia społecznego oraz ubóstwo energetyczne).
Dlaczego koncentracja na nierównościach społecznych?
Transformacja energetyczna do poziomu neutralności klimatycznej wiąże się z olbrzymimi kosztami. Oznacza zarówno wzrost cen energii, jak i koszty społeczne związane ze zmianami technologicznymi. Nie dotykają one jednak w równym stopniu wszystkich grup obywateli i w konsekwencji zwiększają się nierówności społeczne. Przykładowo, według danych Komisji Europejskiej, w latach 2000-2014 udział kosztów energii w budżecie najuboższych europejskich gospodarstw domowych wzrósł z 6 proc. do 9 proc. Jednocześnie wzrósł również udział kosztów energii w budżecie przeciętnych europejskich gospodarstw domowych, ale jedynie o 1 pp. – z 5 proc. do 6 proc. (więcej w analizie Polskiego Instytutu Ekonomicznego, J. Dudek, P. Szlagowski Co dalej z polityką energetyczną Unii Europejskiej?). Bez szerokiego przyzwolenia społecznego transformacja energetyczna się nie uda. Przykład francuskiego ruchu „żółtych kamizelek”, zainicjowanego podniesieniem opodatkowania paliwa, wielu powinien otworzyć oczy.
Jakie są konkretne cele JET Fundu?
Po pierwsze, Fundusz miałby finansować rozwój nowych, niskoemisyjnych gałęzi przemysłu i energetyki. Po drugie, przyczyniać się do wzrostu efektywności energetycznej. Po trzecie, wspierać lokalne wykorzystanie nowoczesnych technologii energetycznych. Po czwarte, włączyć do grona beneficjentów transformacji energetycznej grupy społeczne z jednej strony dotknięte kosztami transformacji energetycznej, a z drugiej mającymi ograniczenia w dostępie do kapitału. Wreszcie po piąte, przeciwdziałać nadmiernym nierównościom ekonomicznym oraz ubóstwu energetycznemu.
W jaki konkretny sposób te cele miałyby być realizowane?
Środki zgromadzone w Funduszu byłyby skierowane przede wszystkim do gospodarstw domowych, wspólnot lokalnych oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Przykładowo mogłoby się to odbywać poprzez instrumenty wsparcia finansowania inwestycji takie jak preferencyjne kredyty, dopłaty bezpośrednie czy gwarancje albo poprzez opracowanie modeli współpracy z przedsiębiorstwami i instytucjami finansowymi. Jeśli chodzi o formę, to JET Fund byłby wzorowany na funduszach strukturalnych lub quasi-strukturalnych (Fundusz Spójności). Co bardzo ważne, Fundusz powinien być dodatkowym wsparciem względem narzędzi już istniejących, jak i przypisanych im środków.
Co różni JET Fund od innych instrumentów takich jak Fundusz Modernizacyjny?
JET Fund powinien skupiać się na finansowaniu małych, rozproszonych projektów bliskich mieszkańcom, które dla Funduszu Modernizacyjnego stanowią poboczną działalność (głównym celem jest modernizacja infrastruktury zawodowej energetyki i przemysłu). Tym samym JET Fund powinien być mechanizmem komplementarnym. Niedawno włączono w ramy Funduszu Modernizacyjnego część elementów, które pierwotnie były zawarte w odrzuconym Funduszu Transformacji Energetycznej. Warto jednak zaznaczyć, że natura tego pomysłu była odmienna – koncentrował się bowiem na mieszkańcach regionów węglowych i służyć miał przekwalifikowaniu pracowników sektora wydobycia węgla. JET Fund natomiast ma mieć szeroki zasięg odbiorców i skupiać się na przeciwdziałaniu wzrostowi nierówności społecznych.
