Wodór, zwłaszcza zielony, jest postrzegany jako filar zielonej transformacji gospodarki Unii Europejskiej (UE). Komunikat REPowerEU zakłada import 10 milionów ton wodoru odnawialnego do 2030 roku, oprócz 10 milionów ton produkcji wodoru odnawialnego w UE, czyniąc Wspólnotę największym aspirującym rynkiem wodoru odnawialnego na świecie. Obecnie w UE zużywa się około 8 mln ton wodoru, produkowanego głównie z paliw kopalnych. Jednocześnie produkuje się mniej niż 0,3 mln ton wodoru wytworzonego za pomocą elektrolizy – pisze Bartłomiej Kupiec ze Stowarzyszenia „Z energią o prawie”.
Docelowa produkcja 10 mln ton wodoru ze źródeł odnawialnych wymagałaby osiągnięcia 80-100 GW mocy zainstalowanej w elektrolizerach ( tymczasem wynosi ona około 160 MW). Oznacza to, że unijny rynek zielonego wodoru stoi przed licznymi wyzwaniami inwestycyjnymi w postaci między innymi zwiększenia zdolności produkcyjnych elektrolizerów, zwiększenia nowych zdolności produkcyjnych wodoru, otwarcia nowych sektorów popytu na wodór odnawialny i niskoemisyjny oraz rozwoju infrastruktury wodorowej.
Europejski Bank Wodoru
W związku z potrzebą finansowania stworzenia gospodarki wodorowej,17 marca 2023roku Komisja Europejska przedstawiła wizję Europejskiego Banku Wodoru (European Hydrogen Bank, dalej:EHB ). Jest to nowa platforma, która ma łączyć użytkowników z wytwórcami i wzbudzać zainteresowanie sektora prywatnego raczkującymi, przyjaznymi środowisku technologiami wodorowymi. Jednym z celów tej nowej instytucji jest zniwelowanie różnicy w kosztach między wodorem produkowanym zgodnie z wytycznymi aktów delegowanych REDII ( ang. renewable hydrogen) a wodorem produkowanym z paliw kopalnych oraz zwiększenie przewidywalności dochodów wytwórców. EHB ma również pełnić rolę koordynacyjną, np. gromadząc informacje o popycie i podaży, dostarczając przejrzystych informacji o cenach i opracowując benchmarki cenowe na rynku wodoru. Bank ma uzyskać zdolność operacyjną do końca 2023 roku. Szczególny nacisk kładzie na finansowanie projektów przyczyniających się do realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu, takich jak dekarbonizacja trudnych do elektryfikacji sektorów przemysłowych. EHB to kluczowe narzędzie napędzające rozwój i wdrażanie technologii wodoru ze źródeł odnawialnych w całej Unii Europejskiej. Poprzez zapewnienie wsparcia finansowego dla projektów wodorowych oraz wspieranie współpracy między państwami członkowskimi UE, EHB może przyspieszyć przejście do zielonej gospodarki wodorowej i przyczynić się do osiągnięcia celów Europy w dziedzinie klimatu i energetyki.
Mechanizm udzielania wsparcia przez EHB
EHB dysponuje budżetem w wysokości 3 mld euro. Wsparcie udzialane jest poprzez system aukcyjny, który dzieli się na aukcje wewnątrzunijne oraz na importowe. Ze względu na objętość, artykuł skupia wyłącznie się na aukcjach wewnątrzunijnych. Na tegoroczne, jesienne wewnątrzunijne aukcje zostało przeznaczone jedynie 800 mln euro. Mechanizm zakłada finansowanie aukcji wewnętrznych ze środków Innovation Fund oraz w oparciu o kontrybucje państw członkowskich. Przedmiotem wsparcia dla aukcji wewnątrzunijnych jest stała premia (fixed premium) na okres do 10 lat, wyrażona jako określona dopłata w EUR/kg H2. Płatność wsparcia pokrywa różnicę między kosztami produkcji zielonego wodoru a przychodami ze sprzedaży projektu, zdyskontowanymi w okresie eksploatacji projektu. Aukcję wygrają wytwórcy zielonego wodoru, którzy wymagają najniższej kwoty wsparcia w przeliczeniu na euro za kilogram wyprodukowanego wodoru. Projekt musi mieć realną perspektywę ukończenia- wytwórcy biorący udział w aukcji wewnątrzunijnej muszą posiadać między innymi kluczowe decyzje administracyjne w procesie inwestycyjno-budowlanym. Należy zaważyć, że stała premia ma być przyznawana wszystkim projektom, niezależnie od końcowych użytkowników wodoru. W ten sposób ten mechanizm pomija kluczową okazję, aby skierować zielony wodór do sektorów, które potrzebują go najbardziej i nie mają alternatywnych ścieżek dekarbonizacji.
Dodatkowo Komisja zaproponowała mechanizm harmonizacji zasad aukcji prowadzonych przez państwa członkowskie na zasadzie auction-as-a-service. Kraje członkowskie będą mogły udzielać wsparcia podmiotom krajowym, które brały udział w aukcji banku, ale nie otrzymały wsparcia w aukcji. Wypłacane przez państwo członkowskie wsparcie będzie podlegało notyfikacji pomocy publicznej.
Zalety i wady EHB
EHB oferuje kluczowe wsparcie finansowe dla projektów wodorowych, łagodząc jedną z podstawowych barier dla rozwoju gospodarki wodorowej poprzez zapewnienie finansowania – EHB może katalizować inwestycje sektora prywatnego w produkcję wodoru, infrastrukturę i zastosowania końcowe. Aukcje sprzyjają konkurencji wśród dostawców, co może przyczynić się do obniżenia kosztów technologii wodorowych. Jest to szczególnie ważne na wczesnym etapie rozwoju, kiedy wysokie koszty mogą stanowić barierę dla przyjęcia się technologii. Oznacza to, że EHB może przyczynić się do przyspieszenia rozwoju rynku wodoru poprzez wspieranie projektów, które mają potencjał, aby się skalować i stać się opłacalnymi. Wspierając innowacje i postęp technologiczny, EHB może przyczynić się do obniżenia kosztów związanych z produkcją i wykorzystaniem wodoru. Zauważyć, należy, że początkowe finansowanie przyznane EHB może być niewystarczające, aby wspomóc inwestycje, które pozwolą na ustanowienie zielonej gospodarki wodorowej UE.. Aby zmaksymalizować swój wpływ, EHB może potrzebować dodatkowego finansowania ze strony państw członkowskich UE. Ponadto EHB może napotkać wyzwania w selekcji najbardziej obiecujących projektów do wsparcia finansowego, co może prowadzić do przydzielania zasobów mniej efektywnym lub niezrównoważonym projektom. Jako że jedynym kryterium w aukcjach wewnętrznych będzie cena, może dojść do koncentracji wsparcia w regionach, gdzie dzięki predyspozycjom geograficznym dla OZE produkcja wodoru jest najtańsza. Ponadto, mechanizm w zapowiadanym kształcie nie przewiduje waloryzacji premii, co może narażać beneficjentów na ryzyko cenowe. Należy zauważyć, że koncentracja EHB na dużych projektach i współpracy transgranicznej może nieumyślnie wykluczyć mniejszych graczy, takich jak lokalni producenci wodoru i start-upy, którzy również mogliby skorzystać ze wsparcia finansowego. EHB powinien rozważyć wdrożenie mechanizmów wspierających projekty mniejszej skali i promujących bardziej zróżnicowany ekosystem wodorowy.
Konkluzje
W początkowym okresie rozwoju rynku konieczne będzie wsparcie publiczne, aby rozpocząć upowszechnianie zielonego wodoru i jego pochodnych w celu zniwelowania znacznych różnic w finansowaniu między kosztami produkcji a gotowością płatniczą odbiorców zielonego wodoru. Instrumenty wsparcia mogą być również potrzebne w celu rozwiązania problemu znacznej niepewności inwestycyjnej w przypadku braku płynnego rynku i rozbudowanej infrastruktury transportowej. Inwestycje mające na celu produkcję zielonego wodoru powinny być ściśle powiązane z zabezpieczeniem popytu, który będzie uzasadniał skalę i skuteczność takiego przedsięwzięcia. System aukcyjny dla rynku wewnętrznego UE angażuje jedną stronę rynku (wytwórców wodoru) i zakłada prosty sposób rozliczania wsparcia. Należy rozważyć wydłużenie wsparcia do minimum 15 lat, które zapewniłoby wystarczającą widoczność finansową i amortyzację dla aktywów produkcyjnych. Tym samym, biorąc pod uwagę poziom wsparcia w wysokości 3 EUR/Kg przez okres 15 lat, kwota 3 mld EUR wystarczyłaby na wsparcie rocznej produkcji zaledwie 66 667 ton wodoru (wyliczenia Hydrogen Europe, z marca 2023). Jest to ilość mniejsza niż ta, której potrzebuje jedna średnia huta stali w UE, aby obniżyć emisyjność swoich procesów, co stanowi mniej niż 1% europejskiego celu, jakim jest produkcja 10Mton wodoru ze źródeł odnawialnych. Oznacza to, że budżet EHB powinien zostać zwiększony aby zapewnić projektom wodorowym stabilne i długoterminowe finansowanie.
Europejski Bank Wodoru i udzielane przez niego wsparcie za pomocą konkurencyjnych aukcji a zwłaszcza wsparcie dla produkcji wodoru w postaci konkurencyjnych aukcji, ma szansę stać się centralną osią rozwoju unijnego rynku wodoru. Jak bowiem pokazują doświadczenia z aukcjami dla wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, prowadzonymi między innymi w Polsce, mogą one w ogromnym stopniu przyczynić się do szybkiego spadku kosztów wspieranych technologii. Proponowany system aukcyjny dla wewnętrznego rynku unijnego, może ułatwić rozwój technologii wodorowych poprzez zapewnienie jasnego i przejrzystego mechanizmu przydzielania finansowania. Może to pomóc w budowie bardziej zróżnicowanego systemu energetycznego, w którym wodór odgrywa rolę uzupełniającą w stosunku do innych niskoemisyjnych źródeł energii.
