Klaster energii jest rodzajem społeczności energetycznej, uregulowanym na gruncie ustawy o OZE. Jego celem jest zapewnienie możliwości zrzeszania się podmiotom w celu podejmowania aktywnych działań na rynku energii. Zgodnie z ustawową definicją klaster energii cywilnoprawne porozumienie, którego nieodłącznymi elementami są wytwarzanie energii elektrycznej i równoważenie zapotrzebowania. Jednocześnie, zakres działalności klastra energii może uwzględniać prowadzenie działalności dystrybucyjnej w ramach sieci dystrybucyjnej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV. O tym czego możemy spodziewać się obliczu nowelizacji ustawy OZE w zakresie klastrów energii pisze Bartłomiej Kupiec, prawnik i analityk polityki zrównoważonego rozwoju ze Stowarzyszenia „Z energią o prawie”.
Nowelizacja ustawy o OZE a klastry energii
Obligatoryjnym elementem klastra energii jest koordynator klastra energii, który reprezentuje klaster na zewnątrz, zarządza nim oraz zawiera umowę dystrybucyjną z operatorem sieci dystrybucyjnej, na terenie którego działa klaster energii. Klaster energii może zapewnić utrzymanie lokalne bezpieczeństwo energetyczne (klaster energii może działać na terenie pięciu gmin lub jednego powiatu), będąc platformą współpracy pomiędzy mieszkańcami, przedsiębiorcami, administracją samorządową oraz światem nauki. Należy wspomnieć jednakże, że Proces zawiązywania klastra energii niesie ze sobą sporo wyzwań dla jego członków. Stworzenie klastra wymaga przeprowadzenia kosztownych analiz np. studium wykonalności instalacji OZE, analiz prawnych dotyczących kształtu umów pomiędzy członkami klastra.
Zainstalowane na terenie klastra energii instalacje OZE przyczynią się do ograniczenia szkodliwego wpływu lokalnego miksu energetycznego na środowisko, a innowacyjne przedsięwzięcia zapewnią całej lokalnej wspólnocie rozwój w duchu zrównoważonego rozwoju. Ponadto utworzenie klastra energii może wiązać się z utworzeniem wielu trwałych i zielonych miejsc pracy. Zielone miejsca pracy to każdy rodzaj działalności zawodowej, który pomaga chronić środowisko i walczyć ze zmianą klimatu poprzez oszczędzanie energii i surowców, promowanie energii ze źródeł odnawialnych oraz gospodarki o obiegu zamkniętym. Aktywizacja klastrów energii jest podwaliną energetyki, o lokalnym charakterze której celem jest tworzenie samowystarczalnego i autonomicznego terytorium.
Propozycja nowych regulacji prawnych w zakresie klastra energii
W projektowanej, nowej definicji klastra energii wprowadzono wymóg, aby stroną porozumienia była zawsze przynajmniej jedna jednostka samorządu terytorialnego. Zaangażowanie jednostek samorządu terytorialnego jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania klastra energii, zwłaszcza samorządu gminnego. Gminy są bowiem odpowiedzialne za planowanie energetyczne. Ponadto, mogą one łączyć społeczności energetyczne z potencjalnymi partnerami i projektami oraz ułatwiać rozmowy z lokalnymi instytucjami lub właścicielami gruntów. Ponadto gminy mogą sporządzić mapę miejsc na swoim terenie pod kątem możliwości budowy instalacji OZE. Obowiązek uczestnictwa jednostek samorządu terytorialnego w klastrze nie doprowadzi jednak do ich aktywizacji w ramach jego struktur W celu aktywizacji jednostek samorządu terytorialnego, a w szczególności gmin potrzebne są zmiany w zakresie kompetencji jednostek samorządów terytorialnych w obszarze lokalnego bezpieczeństwa energetycznego.
Projektowana nowelizacja wprowadza, nieobowiązkowy rejestr klastrów energii, prowadzony przez prezesa URE. Projektowane przepisy zakładają, że kompetencja do złożenia wniosku o wpis do rejestru będzie należeć do koordynatora klastra energii. Prezes URE ma dokonuje wpisu w ciągu 14 dni od złożenia poprawnie wypełnionego wniosku. Wpis do rejestru klastrów energii nie ma charakteru obligatoryjnego, jednakże jest on konieczny aby klaster energii mógł korzystać z systemu wsparcia.
System wsparcia klastrów
Mechanizm wsparcia ma charakter czasowy, ustawodawca proponuje, aby funkcjonował on w dwóch etapach. Pierwszy okres będzie trwać do 31 grudnia 2026 roku. Wymagane będzie, aby co najmniej 30 procent energii wytwarzanej i wprowadzanej do sieci energii przez strony porozumienia klastra energii pochodziło z OZE, a łączna moc zainstalowanych instalacji w klastrze energii nie przekraczała 100 MW energii elektrycznej oraz umożliwiała pokrycie w ciągu roku nie mniej niż 40 procent łącznego rocznego zapotrzebowania stron porozumienia klastra energii. Ponadto, zdolność magazynowania energii stron porozumienia klastra energii powinna wynosić co najmniej dwa procent łącznej mocy zainstalowanej instalacji wytwórczych w tym klastrze energii.
W drugim etapie wymagania zostaną zwiększone. Od pierwszego stycznia 2027 roku wsparcie będzie przysługiwać wobec tych klastrów energii, które wykażą, że co najmniej 50 procent energii wytwarzanej i wprowadzanej do sieci energii pochodzi z OZE, zaś łączna moc zainstalowanych instalacji OZE w klastrze energii nie przekracza 100 MW energii elektrycznej oraz umożliwia pokrycie w ciągu roku w każdej godzinie nie mniej niż 50 procent łącznych dostaw do stron porozumienia klastra energii w zakresie energii elektrycznej. Ponadto, konieczne będzie posiadanie zdolności magazynowania energii na poziomie 5 procent. łącznej mocy zainstalowanej instalacji wytwórczych w klastrze energii.
System wsparcia odnosi się do ilości energii wytworzonej z OZE przez strony porozumienia klastra energii( wpisanego do rejestru klastrów energii), wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej, a następnie pobranej w celu jej zużycia przez strony porozumienia klastra energii dla danej godziny okresu rozliczeniowego. W tym zakresie wprowadzono zwolnienie z opłaty OZE, opłaty kogeneracyjnej, akcyzy oraz obowiązków związanych ze świadectwami pochodzenia. Należy zauważyć, że zwolnienia te są prawie analogiczne do tych przewidzianych dla spółdzielni energetycznej, z tymże projektowane zwolnienia dotyczące klastra energii nie obejmują opłaty mocowej.
Projektowana nowelizacja wprowadza usługę obciążenia szczytowego – odpłatnego świadczenia na rzecz OSD przez klaster energii w postaci usługi ograniczenia szczytowej generacji energii.
Ocena projektowanych zmian
Wprowadzenie systemu wsparcia dla klastrów energii należy ocenić pozytywnie, jednakże należy zauważyć, że na polskim rynku energii funkcjonują już sprawnie działające klastry energii, które rozwinęły się bez systemu wsparcia. Przykładem takiego klastra energii jest Zgorzelecki Klaster Energii, którego członkowie przewodzą zielonej transformacji w lokalnym powiecie. Należy zauważyć, że projektowane przepisy nie odzwierciedlają ani treści dyrektywy REDII ani dyrektywy 2019/944 w sprawie rynku energii elektrycznej w zakresie społeczności energetycznych. Wydaje się, więc, że polski ustawodawca zamierza aby klastry energii były rodzajem społeczności energetycznej, jednakże o innym charakterze niż te opisane w unijnych dyrektywach. Krytyce należy podać brak obowiązku rejestracji klastra energii w odpowiednim rejestrze. Obowiązek rejestracji klastra powinien dotyczyć każdego klastra energii, niezależnie od chęci jego członków co do skorzystania z przewidzianego systemu wsparcia, ze względów organizacyjnych i statystycznych.
Kupiec: Społeczności energetyczne, czyli szansa na demokratyzację rynku gazu? (ANALIZA)
