– Koalicja rządowa deklaruje nowe otwarcie w energetyce i znacznie ambitniejsze cele transformacji, choć na razie bez większych konkretów. Jednym z pierwszych zadań nowego rządu jest zaproponowanie polityki i szeregu strategii klimatyczno-energetycznych – pisze Forum Energii w swojej publikacji pt.” Nowe otwarcie w energii i klimacie. Jak zaplanować dokumenty strategiczne”.
Przygotowanie nowej polityki energetyczno-klimatycznej kraju powinno być podparte rzetelnymi analizami, które będą uzasadnieniem dla dokonanych wyborów. Aby wesprzeć merytoryczny głos w tym procesie, powinna zostać powołana Rada, złożona z wiodących krajowych ekspertek i ekspertów.
Trzeba przyśpieszyć transformację
Eksperci Forum Energii zwracają uwagę na zaległości w przygotowaniu dokumentów strategicznych są duże. Obecnie obowiązująca Polityka energetyczna Polski do 2040 roku (PEP) była przestarzała już w momencie jej publikacji trzy lata temu, ponieważ nie uwzględniała realiów ekonomicznych i technologicznych w energetyce oraz palących potrzeb inwestycyjnych.
Do tego Polska jest jednym z niewielu unijnych krajów, które dotąd nie przyjęły Długoterminowej strategii niskoemisyjnego rozwoju ani nie przekazały do Komisji Europejskiej projektu zaktualizowanego Krajowego planu na rzecz energii i klimatu (KPEiK). Nigdy nie została przyjęta Strategia dla ogrzewania oraz ciepłownictwa, co skutkuje fatalnym stanem tych sektorów.
Dokumenty strategiczne przygotowane przez rządy PiS, czyli KPEiK, PEP, projekt Strategii ciepłownictwa czy Polska strategia wodorowa – nie tylko nie przygotowują nas na przyszłość, ale są sprzeczne ze sobą – co podważa ich wiarygodność. Zawarte w nich założenia dotyczące zarówno wykorzystania węgla, jak i np. wejścia elektrowni jądrowej do polskiego systemu są oddzielone od realiów rynkowych, regulacyjnych i technologicznych i wymagają pilnej aktualizacji. Bez tego zrośnie zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Potrzeby są tu i teraz
Forum Energii zwraca uwagę, że w Polsce od lat panuje przekonanie, że dokumenty strategiczne nie są potrzebne, i raczej przeszkadzają w swobodnym podejmowaniu decyzji politycznych. Odległe cele ocenia się nie z perspektywy aspiracji ich osiągania i mobilizowania do działania, ale z punktu widzenia „realności ich osiągnięcia” tu i teraz.
W sytuacji, w której jest Polska – pogarszającego się bilansu energetycznego oraz przyśpieszania transformacji energetycznej (również dzięki oddolnym decyzjom podejmowanym przez gospodarstwa domowe) – konieczne jest jasne określenie celów transformacji, aby przygotować społeczeństwo i firmy na nadchodzące zmiany. Jest to ważne dla ukierunkowania inwestycji, mobilizacji biznesu, zwiększania konkurencji, obniżania kosztów i optymalnego zaplanowania wsparcia finansowego projektów, które są Polsce potrzebne.
Od czego zacząć?
Forum Energii podkreśla, że dobrze przygotowane polityki publiczne muszą wywodzić się z rzetelnych analiz, ale nie jest możliwe, aby opierały się tylko na liczbach.
Konieczne jest podjęcie szeregu ważnych decyzji politycznych, które są niezbędne do tego, by móc obronić i konsekwentnie realizować przyjęte cele – dobierając optymalne ścieżki dojścia do nich.
Obecny rząd koalicyjny musi wyznaczyć daty kamieni milowych:
- odejścia od węgla w elektroenergetyce, ciepłownictwie i ogrzewnictwie indywidualnym;
- odejścia od gazu ziemnego w elektroenergetyce, ciepłownictwie, ogrzewnictwie i przemyśle;
- odejścia od rejestrowania nowych i używanych pojazdów spalinowych;
- dalszej (powyżej już zaplanowanych 18 GW) rozbudowy energetyki wiatrowej na morzu;
- uruchamiania dużych bloków energetyki jądrowej, bądź jasnej deklaracji o zaniechaniu dalszej pracy nad projektami;
- celu neutralności klimatycznej w 2050 roku – przyjąć jasną deklarację jej osiągania.
Wyznaczone daty powinny być ambitne, z uwzględnieniem technicznych i finansowych możliwości kraju i społeczeństwa. Powinny być uzgodnione na podstawie szerokich konsultacji z interesariuszami, ekspertami i obywatelami. O akceptację społeczną dla wprowadzanych zmian można i powinno się zabiegać – nie tylko prowadząc transparentną politykę w oparciu o rzetelne dane, ale też przygotowując regulacje i programy wsparcia finansowego, które napędzą niezbędne inwestycje.
Proces przygotowania
Wraz ze zmianą rządu, zmieniło się podejście wobec polityki klimatycznej. Stan energetyki, zmieniająca się sytuacja paliwowa oraz nowe regulacje wymuszają zmianę sposobu myślenia.
Zgodnie umową koalicyjną, nowa władza zauważa m.in. konieczność przeciwdziałania kryzysowi klimatycznemu i zapowiada przyspieszenie transformacji opartej na OZE. To nowe otwarcie powinno być zakotwiczone m.in. w strategii długoterminowej, KPEiK i PEP oraz znaleźć odzwierciedlenie w konkretnych decyzjach i wdrażaniu.
Kompleksowe podejście
Analitycy z Forum Energii podkreślają, że aby uniknąć błędów z przeszłości, nowy rząd powinien kompleksowo podejść do opracowania dokumentów strategicznych, czyli zaplanować pracę nad wszystkimi zgodnie z hierarchią ważności, czasem obowiązywania i wymaganym poziomem szczegółowości. Muszą one być spójne ze sobą – zarówno pod względem określenia zapotrzebowania różnych sektorów na energię (np. w związku z elektryfikacją ogrzewania, transportu i przemysłu), jak również pod względem strategii i prawa unijnego.
Wykorzystanie zaplecza
Forum Energii jest zdania, że ministerstwo nie posiada wystarczających własnych zasobów do wykonania tak potężnej pracy analitycznej oraz obrony opracowanych założeń – w konsultacjach międzyministerialnych i społecznych. Dlatego powinno skorzystać z podległych sobie instytutów badawczych, które mogą wykonywać analizy na zlecenie urzędów centralnych według szybkiej ścieżki. Są to:
- Narodowe Centrum Badań Jądrowych, gdzie znajduje się Interdyscyplinarny Zakład Analiz Energetycznych, tworzący i aktualizujący modele energetyczne wykorzystywane do analizy oddolnej transformacji energetycznej Polski.
- Instytut Ochrony Środowiska, gdzie znajduje się Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarzadzania Emisjami i zespół analityczny z kompetencjami i narzędziami modelowania ekonomicznego w Centrum Analiz Klimatyczno-Energetycznych.
- Instytut Energetyki – Państwowy Instytut Badawczy, specjalizujący się w badaniach nad nowoczesnymi technologiami energetycznymi i publikujący analizy dotyczące strategii energetycznych.
Potrzeba ekspertów i transparentności
Ministerstwo klimatu powinno powołać Radę ds. polityki energetyczno-klimatycznej (lub niskoemisyjnej transformacji Polski), która wzmocni merytorycznie prace resortu, zwiększy transparentność procesu i pomoże zbudować konsensus wokół głównych wniosków. Do Rady powinni być zaproszeni ekspertki i eksperci z udokumentowanym doświadczeniem zawodowym, reprezentujący różne punkty widzenia i doświadczenie. Zadaniem zespołu powinno być opiniowanie założeń oraz propozycji, rozstrzyganie dylematów.
Konsultacje
Forum Energii radzi, że ministerstwo powinno powołać platformę interesariuszy i zapraszać ich do konsultacji/wymiany informacji nt. poszczególnych etapów prac – np. na etapie ustalania założeń lub realizacji kamieni milowych zapisanych w dokumentach. Jednocześnie, posiadając dane i analizy wewnętrzne, resort będzie w stanie prowadzić dialog i obronić się przed dezinformacją i twardym lobbyingem promującym rozwiązania wyłącznie jednej branży – kosztem innych.
Takie podejście byłoby nowym otwarciem w tworzeniu polityki publicznej w Polsce. Do tej pory przygotowanie dokumentów strategicznych pozostawiało wiele do życzenia.
Sytuacja jest trudna
Polska, jako piąty największy kraj w UE, będący w trudnej sytuacji energetycznej, który nie rozważa wyjścia z UE, zasługuje na rzetelnie przygotowaną i profesjonalnie wdrażaną politykę energetyczno-klimatyczną. Wraz z nowym rokiem rząd, z politycznym poparciem parlamentu, powinien podjąć strategiczne decyzje odnośnie polskiej transformacji niskoemisyjnej. Tylko konkretne i sięgające dłuższego horyzontu czasowego działania pozwolą na zbudowanie podstaw rozwoju nowoczesnej gospodarki i silnego społeczeństwa.
Proces tworzenia dokumentów strategicznych musi być spójny, inkluzywny i transparentny, wykorzystujący najlepszą wiedzę i narzędzia analityczne, toczony w dialogu z interesariuszami i społeczeństwem. Dzięki temu, rząd będzie miał solidne podstawy do dalszych reform w państwie i dużo silniejszy głos w nadchodzących negocjacjach o nowym celu redukcji emisji do 2040 roku w Unii Europejskiej.
Źródło: Forum Energii
Forum Energii: Nowy rząd musi skupić się na rozwoju OZE i transformacji sektorów
