KOMENTARZ
Wojciech Jakóbik
Redaktor naczelny BiznesAlert.pl
Co zostało z Unii Energetycznej? Jaki jest polski wymiar strategii europejskiej dla energetyki? Komisja Europejska wydała stanowisko na temat bezpieczeństwa energetycznego Wspólnoty. Są w niej zapisy pożądane przez Polskę, którym natychmiastowo sprzeciwili się Niemcy. Teraz walka o bezpieczeństwo energetyczne kontynentu przeniesie się na poziom międzyrządowy.
W Strategii Energetycznej Unii Europejskiej postulowanej przez KE znalazły się punkty na temat dofinansowania infrastruktury oraz standardów w umowach gazowych, które według mnie są najważniejszymi punktami polskiej, uszczegółowionej koncepcji Unii Energetycznej. Można tam także znaleźć inne korzystne zapisy. To blokowanie klauzul utrwalających dominującą pozycję Gazpromu w Europie Środkowo-Wschodniej, wsparcie KE w negocjacjach gazowych (już raz Polska takie otrzymała, na szczęście). Na zielono zaznaczam w moim oprcowaniu zapisy korzystne dla Polski, a na czerwono niekorzystne. Nieoznaczone pozostawiam zapisy mniej istotne dla naszego interesu lub neutralne. Są oczywiście zapisy szkodliwe dla obecnej polityki energetycznej Polski. To te dotyczące obowiązkowej promocji OZE, niskowęglowej gospodarki, itd. Nie oznaczam na żaden kolor postulatów korzystnych dla krajów aspirujących do Unii Europejskiej jak Ukraina, ale uznaję je automatycznie za korzystne dla całej Wspólnoty, zatem Polski także. Ciekaw jestem jak pokolorowaliby punkty inni. Zapraszam do dyskusji na ten temat.
W dokumencie znajduje się osiem rozdziałów i konkluzje. Oto one:
KE i kraje członkowskie powinny podjąć natychmiastowe działania zwiększające bezpieczeństwo energetyczne przed najbliższą zimą, kiedy według Komisji Europejskiej można spodziewać się przerw w dostawach.
a) Zwiększenie współpracy w ramach Grupy Koordynacji Gazowej,
b) monitoring przepływu gazu i zasobności magazynów,
c) regionalne oceny ryzyka i plany ratunkowe
d) stress testy: badania odporności Wspólnoty na przerwy dostaw, zabezpieczenie ew. zapasów, tworzenie infrastruktury awaryjnej, uruchamianie rewersowych dostaw, zmniejszanie zapotrzebowania na energię, przestawienie na alternatywne źródła energii,
e) identyfikacja dostępnych źródeł dostaw gazu, głównie LNG, do Europy
Komisja wzmocni mechanizmy kryzysowe i solidarnościowe w tym koordynację oceny ryzyka i planów ratunkowych oraz ochronę infrastruktury strategicznej.
a) Rewizja i wzmocnienie istniejących mechanizmów bezpieczeństwa dostaw energii, z ochroną infrastruktury włącznie,
b) propozycja koordynacji planów ratunkowych wspólnych dla państw członkowskich w oparciu o wspomniane stress testy. Główna uwaga powinna zostać skierowana na wschodnie kraje członkowskie.
Po naszemu: W oparciu o ustalenia ekspertów Komisja i państwa UE mają stworzyć plany ratunkowe na wypadek przerwania dostaw, rezerwy i infrastrukturę służące do ich realizacji oraz tam gdzie to możliwe przestawić zużycie na alternatywne źródła energii, a nie węglowodory z Rosji. Mają także powstać plany ochrony infrastruktury, np. przed atakami terrorystycznymi.
Kraje członkowskie muszą zmniejszyć zapotrzebowanie na energię.
a) Ambitna implementacja Dyrektywy o Efektywności Energetycznej i Dyrektywy o Efektywności Energetycznej Budynków w celu obniżenia zużycia energii,
b) Wsparcie regulacyjne i finansowe dla przyspieszenia modernizacji systemów ogrzewania w budynkach,
c) Promocja nowych technologii,
d) Przyspieszone wprowadzenie Planów Działania na rzecz Zrównoważonej Energetyki,
e) Wzmocnienie systemu handlu emisjami (ETS).
Komisja Europejska:
a) Zrewiduje Dyrektywę o Efektywności Energetycznej w celu oceny postępów do 2020 i wyznaczy cele do 2030 roku,
b) Wskaże sektory priorytetowe, szczególnie w krajach najbardziej zagrożonych przerwami dostaw,
c) Wskaże bariery dla zwiększania efektywności energetycznej i zasugeruje sposoby na walkę z tego typu problemami,
d) Zbada ponownie wpływ określonych produktów na efektywność energetyczną.
Po naszemu: Kraje członkowskie mają zwiększać efektywność energetyczną sektora oraz zmniejszać zużycie oraz straty energii w budynkach. Dzięki nowym regulacjom i pieniądzom unijnym ma zostać przeprowadzona modernizacja w tym zakresie. Wzmocnienie ETS można rozumieć jako wprowadzenie kolejnych mechanizmów sztucznie zwiększających cenę uprawnień do emisji (jak backloading) by opłacalne stały się Odnawialne Źródła Energii – niezależne od rosyjskich dostaw.
Integracja rynku wewnętrznego. Kraje członkowskie:
a) Wzmocnią współpracę regionalną przy budowie interkonektorów
b) Wprowadzą ostatecznie regulacje antymonopolowe trzeciego pakietu energetycznego oraz zapisy o wykorzystaniu rewersów i magazynów gazu.
c) Wprowadzą korzystne dla paliw alternatywnych rozwiązania podatkowe by zmniejszyć zależność od ropy naftowej.
d) Zwiększą wysiłki na rzecz wprowadzenia Dyrektywy o Alternatywnych Paliwach.
Operatorzy sieci przesyłowych mają przyspieszyć wprowadzanie kodów sieciowych.
Komisja Europejska:
a) Przyspieszy wprowadzanie kar za zaległości we wprowadzaniu prawa wspólnotowego dla energetyki
b) Razem z krajami członkowskimi zapewni przyspieszenie realizacji Projektów Wspólnego Interesu w celu zsiecowiania infrastruktury elektroenergetycznej i gazowej państw UE. W tym celu wykorzysta fundusze CEF, ESI i Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
c) Razem z regulatorami krajowymi (w Polsce Urząd Regulacji Energetyki) przyspieszy wprowadzanie mechanizmu transgranicznej alokacji kosztów budowy strategicznych połączeń elektroenergetycznych i gazowych między krajami członkowskimi tak, aby zostały one ukończone w ciągu dwóch, trzech lat.
d) Przedyskutuje z branżą i krajami członkowskimi jak zmniejszyć zależność europejskich rafinerii od rosyjskiej ropy
e) Zapewni szerszy dostęp do światowego rynku ropy naftowej i ograniczy niewłaściwe praktyki na rynku poprzez wprowadzenie określonych standardów tam, gdzie będzie to konieczne.
f) Wyznaczy strategiczne punkty sektora naftowego w Europie i zwiększy dywersyfikację dostaw do nich.
g) Razem z Międzynarodową Agencją Energii będzie bronić przejrzystości informacji o przepływie ropy naftowej, inwestycjach i zmianach właścicielskich w sektorze.
Po naszemu: Kraje członkowskie mają budować wspólnie nowe interkonektory. Bruksela dołoży na nie pieniędzy z wszystkich możliwych funduszy. Kraje, które nie wprowadziły jeszcze regulacji trzeciego pakietu, które ograniczają wpływ Rosjan na ich sektory energetyczne muszą dokończyć implementacje, inaczej KE będzie je karać istniejącymi i nowymi sankcjami. Kraje mają dzielić się rezerwami strategicznymi i dostępem do magazynów. Mają zwiększać wykorzystanie paliw alternatywnych. Operatorzy gazociągów i linii wysokiego napięcia (jak Gaz-System czy PSE Operator) mają wprowadzić europejskie kody sieciowe. Brak europejskich kodów przepustowości (opisują czyj gaz gdzie i kiedy płynie danym połączeniem) na rewersie słowackim sprawił, że dostępem do niej mógł manipulować tylko Gazprom, posiadający własne kody dla tej rury. Z kolei Komisja zadba o to, by nowe połączenia powstały za dwa, trzy lata. Ma także pilnować tego, by kraje członkowskie uniezależniły swoje rafinerie od ropy z Rosji. Razem z MAE będzie publikować wszelkie informacje na temat tego skąd ropa pochodzi, kto ją dostarcza i jakie zmiany właścicielskie w rurociągach zachodzą w Europie.
Zwiększanie wytwarzania energii w krajach członkowskich.
Kraje członkowskie:
a) Dopilnują realizacji celu udziału OZE w miksie energetycznym wyznaczonym do 2020 roku
b) Zeuropeizują czyli upowszechnią mechanizmy wsparcia OZE w całej Unii
c) Przyspieszą wprowadzenie odnawialnych technologii ogrzewania
d) Wprowadzą stabilne ustawy o OZE
e) Razem z EBI stworzą mechanizmy dofinansowania dla OZE na dużą i małą skalę
f) Te, które zechcą, powinny zwiększać wydobycie węglowodorów z uwzględnieniem założeń dekarbonizacji
g) Uproszczą procedury dla realizacji Projektów Wspólnego Interesu, w tym środowiskowe jak Ocena Oddziaływania Środowiskowego (EIA)
h) Ocenią potencjał węglowodorów niekonwencjonalnych (gaz i ropa łupkowa) przy zachowaniu najwyższych standardów środowiskowych
i) Wesprą demonstracyjne projekty przechwytywania i magazynowania węgla (CCS).
Komisja Europejska:
a) Uruchomi sieć naukowo-technologiczną dla wydobycia węglowodorów niekonwencjonalnych
b) Zorganizuje wymianę informacji między państwami, przedstawicielami przemysłu i organizacjami pozarządowymi w celu ochrony najwyższych standardów bezpieczeństwa i środowiskowych przy wydobyciu
c) Zapewni wprowadzenie Dyrektywy CCS
d) Będzie promować rozwój OZE
Po naszemu: Kraje członkowskie będą wspierać OZE a mechanizmy wsparcia będą musiały zostać wprowadzone w każdym z nich z dofinansowaniem banków włącznie. Jednocześnie KE pozwala im na rozwój sektora łupkowego przy zastosowaniu najwyższych standardów środowiskowych. Wprowadza także mechanizmy, które mają w założeniu uspokoić ekologów. Kraje mają promować CCS, czy im się podoba, czy nie. Komisja ma transferować technologie łupkowe między krajami UE.
Dalszy rozwój nowych technologii energetycznych
Komisja Europejska:
a) Wprowadzi wątek bezpieczeństwa energetycznego do Ramowego Programu Badań i Innowacji Horyzont 2020 i zapewni, że przyszła Zintegrowana Mapa Drogowa Planu Strategicznego Technologii Energetycznych będzie zgodna z opisywaną tu Strategią.
Po naszemu program promocji nowych technologii w energetyce ma uwzględniać priorytety bezpieczeństwa energetycznego.
Dywersyfikacja dostaw i infrastruktury
Komisja i kraje członkowskie razem:
a) Zwiększą przejrzystość informacji na temat bezpieczeństwa dostaw gazu i informacji o jego cenie
b) Wesprą modernizację i nowe projekty gazociągów w Norwegii, w ramach Korytarza Południowego oraz śródziemnomorskiego hubu gazowego
c) Wprowadzą monitoring bezpieczeństwa dostaw w oparciu o roczne raporty Komisji dla Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego
d) Przyspieszą wprowadzenie Dyrektywy Bezpieczeństwa Nuklearnego
e) Będą współpracować tam gdzie potrzebna jest dywersyfikacja dostaw paliwa atomowego.
Komisja:
a) Zwiększy dostęp do alternatywych źródeł dostaw gazu (w tym gazu skroplonego) oraz ograniczy niewłaściwe praktyki na rynku poprzez wprowadzenie standardów tam, gdzie to konieczne
b) Będzie dążyć do usunięcia embargo na ropę naftową w krajach trzecich
c) Przy nowych projektach atomowych weźmie pod uwagę kontekst dywersyfikacji dostaw paliwa poprzez nowe porozumienia i kontrakty z krajami trzecimi.
Po naszemu: Kraje i KE będą się informować o problemach z dostawami (np. szantaż gazowy ze strony Rosji) i o niesprawiedliwej cenie w kontrakcie. Będą budować gazociągi łączące je ze złożami w Norwegii, w rejonie kaspijskim i na Morzu Śródziemnym (złoża cypryjskie i izraelskie). Chodzi np. o postulowane przez Gaz-System połączenie z Danią dające dostęp do gazu norweskiego, Gazociąg Transadriatycki łączący Europę Środkową z gazem z Azerbejdżanu a w przyszłości Turkmenistanu, Iranu, Iraku i innych krajów oraz ze złożami Tamar i Lewiatan na Morzu Śródziemnym, które mogą poważnie zasilić Europę. W swoich corocznych raportach, KE ma pisać także o bezpieczeństwie dostaw. KE i kraje będą zwiększać dostęp do nowych źródeł uranu. Z kolei Komisja będzie walczyć z niewłaściwymi praktykami jak szkodliwe klauzule w umowach z Gazpromem: take or pay, zakaz reeksportu, indeks ceny ropy naftowej. Jest też wątek irański – KE będzie dążyć do zniesienia embargo na dostawy ropy z Iranu a nowe projekty atomowe będą uwzględniały ten kraj.
Koordynacja krajowych polityk energetycznych i tworzenie wspólnej energetycznej polityki zagranicznej.
Komisja:
a) Zadba o to by miks energetyczny pozostał w gestii każdego kraju członkowskiego ale sprawy ważne dla bezpieczeństwa dostaw były konsultowane między nimi
b) Oceni sposoby na wprowadzenie mechanizmów dobrowolnej agregacji zapotrzebowania, które poprawiłyby siłę negocjacyjną klientów europejskich – wszystko zgodnie z unijnym i handlowym prawem.
c) Będzie dążyć do skorelowania ze sobą polityki zagranicznej i energetycznej unijnej dyplomacji
d) Zrewiduje istniejące mechanizmy wymiany informacji między krajami członkowskimi pod kątem energetyki.
Kraje członkowskie:
a) Będą się informować o ważnych decyzjach dla sektora energetycznego
b) Będą szybko informować KE zanim wejdą w negocjacje z krajami trzecimi kluczowe dla ich bezpieczeństwa energetycznego. KE zapewni, że będą one zgodne z prawem unijnym.
Po naszemu: Komisja będzie przewodzić konsultacjom miedzy krajami członkowskimi w energetyce. Oceni jak wprowadzić postulowaną przez Polskę ideę wspólnych zakupów gazu. Ma być dobrowolna i nie ogólnounijna a w oparciu o koalicję chętnych w ramach istniejącego prawa, a więc bez rewizji traktatów, która według KE byłaby niezbędna np. do wprowadzenia instytucji kupującej gaz dla Europy na wzór Euratomu. Zagraniczna polityka UE ma uwzględniać odtąd priorytety bezpieczeństwa energetycznego. Kraje członkowskie mają rozmawiać o swojej polityce energetycznej, nie zaskakiwać się nawzajem nowymi pomysłami. Przed negocjacjami, np. z Gazpromem mają informować Komisję, która zadba o przestrzeganie prawa unijnego w rozmowach tak jak to było przy negocjacjach gazowych Polska-Rosja na początku tej dekady.
W ramach tych założeń KE postuluje konkretne działania. Wśród nich:
Krótkoterminowo
a) Stworzenie awaryjnych, wspólnych rezerw gazu i ropy naftowej do rozdysponowania między potrzebującymi
b) Zawieszenie rozmów o South Stream dopóki projekt nie będzie w pełni zgodny z unijnymi zasadami antymonopolowymi i z priorytetami bezpieczeństwa energetycznego Wspólnoty
c) UE ma współpracować na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego państw Wspólnoty Energetycznej, szczególnie Ukrainy i Mołdawii, czego przykładem ma być uruchomienie rewersowych dostaw gazu ze Słowacji na Ukrainę.
d) Regularne szczyty krajowych ministrów odpowiedzialnych za energetykę
Długoterminowo
a) Usunięcie wysp energetycznych, zwiększenie ilości połączeń między sieciami elektroenergetycznymi w krajach (interconnection target) 10 procent do 2020 i 15 procent do 2030 roku.
b) Zmniejszenie zależności od jednego dostawcy poprzez wzmocnienie współpracy z Norwegią, budowę Korytarza Południowego oraz budowę hubu gazowego w Europie Południowej.
c) Zwiększenie priorytetu dążeń do stworzenia gospodarek niskowęglowych.
d) Bardziej skoordynowane polityki energetyczne poszczególnych krajów, kontakt z KE w sprawie strategicznych umów. Jeden głos UE w rozmowach energetycznych z krajami trzecimi.
Teraz od rozmów w ramach Rady Unii Europejskiej będzie zależeć w jaki sposób będą realizowane wytyczne Komisji Europejskiej. Państwa UE będą chciały wzmocnić i skonkretyzować zapisy korzystne dla swoich interesów oraz osłabić i rozmyć punkty niekorzystne. Naszym naturalnym antagonistą będą niestety Niemcy, których minister spraw zagranicznych w kilkadziesiąt minut po ogłoszeniu Strategii zapowiedział, że nie godzi się na żadne wspólne zakupy gazu – na wszelki wypadek – bo jeśli spojrzeć na prawdziwy dokument, to KE nie zamierza do takich zakupów nikogo zmuszać.
Sama Strategia jest zatem dokumentem korzystnym dla Polski – potencjalnie, bo to od naszych umiejętności dyplomatycznych będzie zależało ile wyciągniemy z tego dokumentu. Pewne jest, że KE zamierza narzucić pewne standardy, które nie pozwolą na powrót do status quo w którym Rosjanie narzucają surowe warunki swoim klientom a potem ich szantażują. Nadchodzi nowa epoka dla europejskiej energetyki. Teraz rozpocznie się walka o szczegółowe zapisy wiążące kraje członkowskie. Mamy nowy Parlament Europejski, będziemy mieli nową Komisję – to kluczowy moment. Dopiero za jakiś czas okaże się czy powstanie prawdziwa Europejska Wspólnota Energetyczna odporna na ataki z zewnątrz i rozłamy wewnątrz na miarę naszych oczekiwań.