– […] Zmiany klimatyczne mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo energetyczne. Wzrost temperatury i częściej występujące ekstremalne zjawiska pogodowe mogą zakłócać dostawy energii i wpływać na stabilność systemów energetycznych. Dezinformacja dotycząca klimatu, która podważa potrzebę przejścia na odnawialne źródła energii, może opóźniać konieczne inwestycje w infrastrukturę energetyczną i hamować postęp w kierunku zrównoważonej energii – pisze Bartłomiej Kupiec, ekspert ds. energetyki lokalnej w Stowarzyszeniu „Z energią o prawie”.
- Walka z treściami, będącymi „klimatycznymi fake-newsami” wymaga podjęcia skoordynowanych działań przez dostawców usług pośrednich oraz prawodawców. W Unii Europejskiej nowe możliwości przeciwdziałania rozpowszechnianiu dezinformacji na platformach internetowych zapewniają przepisy Akt o usługach cyfrowych (AUC) […].
- Wspomniany Aktu o usługach cyfrowych to unijne rozporządzenie, którego celem jest stworzenie bardziej bezpiecznego świata cyfrowego poprzez harmonizację zasad świadczenia usług pośrednich w Unii Europejskiej, w tym określenie zasad moderowania nielegalnych treści.
- Kodeks praktyk w sprawie dezinformacji jest narzędziem soft law, które ustanawia wytyczne dla dostawców platform internetowych i sektora reklamowego w celu zwalczania dezinformacji w Unii Europejskiej. Jest to pierwsze na świecie narzędzie samoregulacyjne zaprojektowane w celu przeciwdziałania fake-newsom.
- Komisja Europejska już podjęła działania w związku z egzekwowaniem przepisów AUC w kontekście dezinformacji rozpowszechnianej na Facebooku. Podejrzewane naruszenia obejmują politykę i praktyki Meta związane z oszukańczymi reklamami i treściami politycznymi.
W świecie cyfrowym, w którym możliwe jest szybkie i praktycznie darmowe rozpowszechnianie informacji na szeroką skalę, problem dezinformacji stał się palącym wyzwaniem. Dezinformacja, zwłaszcza ta dotycząca zmian klimatycznych, ma potencjał do poważnego podważenia zaufania obywateli do nauki, polityki i instytucji demokratycznych. Walka z treściami, będącymi „klimatycznymi fake-newsami” wymaga podjęcia skoordynowanych działań przez dostawców usług pośrednich oraz prawodawców. W Unii Europejskiej nowe możliwości przeciwdziałania rozpowszechnianiu dezinformacji na platformach internetowych zapewniają przepisy Akt o usługach cyfrowych (AUC), który wprowadza nowe zasady moderowania treści przez dostawców usług pośrednich.
Dlaczego przeciwdziałanie dezinformacji dotyczącej klimatu jest ważne?
Na stronie Komisji Europejskiej dotyczącej działań wskazuje się, że „dezinformacja dotyczącej klimatu” (climate disinformation) to „celowe rozpowszechnianie fałszywych informacji związanych ze zmianami klimatu i działaniami na rzecz klimatu”. Głównym zamiarem osób udostępniających takie treści w sieci jest podważenie sensu podejmowania działań w celu przeciwdziałania zmianom klimatycznym poprzez zwielokrotnianie informacji poddających w wątpliwość samo istnienie tego problemu.
Rozpowszechnianie tego rodzaju informacji utrudnia zatem zdobycie zatem ogólnospołecznego poparcia dla działań z zakresu przeciwdziałań klimatycznych. Tymczasem zmiany klimatyczne mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo energetyczne. Wzrost temperatury i częściej występujące ekstremalne zjawiska pogodowe mogą zakłócać dostawy energii i wpływać na stabilność systemów energetycznych. Dezinformacja dotycząca klimatu, która podważa potrzebę przejścia na odnawialne źródła energii, może opóźniać konieczne inwestycje w infrastrukturę energetyczną i hamować postęp w kierunku zrównoważonej energii.
Z dezinformacją, w tym tą dotyczącą klimatu, przeciętny użytkownik Internetu najczęściej spotka się przeglądając treści wyświetlane im na interfejsach platform internetowych, których coraz większa część populacji traktuje jako na główne źródło informacji. Zauważając ryzyka związane z rozpowszechnianiem dezinformacji klimatycznej, Komisja Europejska zapowiedziała w komunikacie do Komitetu Ekonomicznego-Społęczengo i Komitetu Regionów z 12.03.2024 roku „Zarządzanie ryzykiem klimatycznym – ochrona obywateli i dobrobytu” wniesienie wkładu w wysiłki na rzecz badań w przedmiocie sposobu, w jaki narracje dezinformacyjne trafiają do przestrzeni publicznej oraz wpływają na opinie i zachowania, w tym zapewnienie, aby zgodność dostawców usług pośrednich (takich jak platformy) z Aktem o usługach cyfrowych odpowiednio obejmowała dezinformację oraz aby nauki o klimacie były odpowiednio uwzględniane w przestrzeganiu przez przedsiębiorstwa prowadzące media społecznościowe kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji.
Czym jest Akt o usługach cyfrowych i jakie ma znaczenie dla przeciwdziałania dezinformacji dotyczącej klimatu?
Wspomniany Aktu o usługach cyfrowych to unijne rozporządzenie, którego celem jest stworzenie bardziej bezpiecznego świata cyfrowego poprzez harmonizację zasad świadczenia usług pośrednich w Unii Europejskiej, w tym określenie zasad moderowania nielegalnych treści. Wszystkie przepisy rozporządzenia stosuje się od lutego 2024 roku – część obowiązków jakie akt ten nakłada na dostawców usług pośrednich różni się w zależności od rodzaju świadczonych przez nich usług pośrednich (mere conduit, caching, usługi hostingowe, platformy internetowe, wyszukiwarki internetowe ).
W przypadku platform internetowych oraz wyszukiwarek internetowych, na zakres obowiązków ich dostawców w świetle Aktu o usługach cyfrowych znaczenie ma także wielkość danej usługi oraz to, czy została ona wskazana przez KE jako tzw. bardzo duża platforma internetowa (VLOP) lub bardzo duża wyszukiwarka internetowa (VLOSE) – takie usługi, mają średnią liczbę miesięcznie aktywnych odbiorców usługi w Unii wynoszącą co najmniej 45 mln
W motywach Aktu o usługach cyfrowych wielokrotnie wskazuje się na zagrożenia i ryzyka związane z rozpowszechnianiem kampanii dezinformacyjnych online. Przepisy rozporządzenia przewidują następujące obowiązki związane z przeciwdziałaniem tego rodzaju informacjom:
a) zwalczanie dezinformacji przez wszystkich dostawców usługach pośrednich jako „nielegalnych treści” w rozumieniu art. 3 lit. h AUC. Zgodnie z przepisami AUC wszyscy dostawcy usług pośrednich muszą podjąć działania przeciwko informacjom, które kwalifikują się jako „nielegalne treści” na podstawie nakazu wydanego przez odpowiednie organy sądowe lub administracyjne na podstawie mającego zastosowanie prawa Unii lub mającego zastosowanie prawa krajowego zgodnego z prawem Unii (art. 9 AUC). Ponadto każdy dostawca usługi pośredniej musi utworzyć mechanizm umożliwiający każdemu (a więc nie tylko odbiorcom konkretnej usługi) zgłaszania w łatwo dostępny sposób drogą elektronicznych określonych informacji jako nielegalnych treści (art. 16 AUC).
Warto przy tym zauważyć, że przepisy AUC nie nakładają na dostawców usług pośrednich (np. na fora internetowe, platformy społecznościowe) obowiązku aktywnego monitorowania i analizowania przechowywanych informacji w celu ustalenia czy stanowią one nielegalne treści (art. 8 AUC).
b) dostawcy bardzo dużych platform internetowych oraz bardzo dużych wyszukiwarek internetowych są zobowiązani z należytą starannością identyfikować, analizować oraz oceniać analizują ryzyko systemowe w Unii wynikające z projektu lub funkcjonowania swojej usługi i powiązanych z nią systemów, w tym systemów algorytmicznych, lub z korzystania z ich usług a następnie podejmować działania w celu zmniejszenia zidentyfikowanych ryzyka (art. 34 i art. 35 AUC). Wydaje się, że rozpowszechnianie dezinformacji, a w szczególności dezinformacji dotyczących klimatu, może mieścić się w kategoriach ryzyka systemowego, ponieważ takie działania mają przewidywalny negatywny wpływu na procesy demokratyczne, dyskurs obywatelski, bezpieczeństwo publiczne, ponieważ utrudniają zdobycie poparcia społecznego dla działań mających na celu przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Jednym ze środków jakie dostawcy VLOP i VLOSE mogą podjąć w celu zmniejszenia ryzyka systemowego w związku z rozpowszechnianiem dezinformacji może być zapewnienie, aby informację – bez względu na fakt czy stanowi ona wygenerowany lub zmanipulowany obraz, treść dźwiękową lub treść wideo, które łudząco przypominają istniejące osoby, obiekty, miejsca lub inne podmioty lub zdarzenia, przez co osoba będąca ich odbiorcą niesłusznie uznaje je za autentyczne lub prawdziwe – można było rozróżnić dzięki widocznym oznaczeniom, gdy prezentuje się ją na ich interfejsach internetowych, oraz dodatkowo udostępnienie łatwej w użyciu funkcji umożliwiającej odbiorcom usługi wskazanie takiej informacji (art. 35 ust. 1 lit. k AUC).
Kodeks praktyk w sprawie dezinformacji
Kodeks praktyk w sprawie dezinformacji jest narzędziem soft law, które ustanawia wytyczne dla dostawców platform internetowych i sektora reklamowego w celu zwalczania dezinformacji w Unii Europejskiej. Jest to pierwsze na świecie narzędzie samoregulacyjne zaprojektowane w celu przeciwdziałania fake-newsom. Zawartość kodeksu została uzupełniona w 2022 roku w związku z opublikowanymi w 2021 roku wytycznymi Komisji Europejskiej mającymi na celu przeciwdziałanie dezinformacji i wzmocnienie stosowania kodeksu.
Wzmocniony kodeks postępowania ma na celu zwalczanie dezinformacji poprzez zobowiązanie jego sygnatariuszy do zapewnienia odbiorcom ich usług lepszych narzędzia do rozpoznawania i oznaczania dezinformacji, zapewnia badaczom lepszy dostęp do danych platformy i wspiera społeczność weryfikującą fakty poprzez rozszerzenie zasięgu i uczciwy wkład finansowy.
Obecni sygnatariusze Kodeksu to największe podmioty branży internetowej Google, Facebook, Meta. Sygnatariusze, w tym bardzo duże platformy internetowe zdefiniowane w ustawie o usługach cyfrowych są zobowiązani do regularnego zgłaszania swoich postępów w związku z realizacją zasad przewidzianych w Kodeksie, a VLOPs mają informować o swoich postępach co sześć miesięcy.
Zobowiązania w Kodeksie uzupełniają obowiązki sygnatariuszy przeciw dzianych w AUC o zasady wprost dotyczące zwalczania dezinformacji. Komisja przewiduje szybkie uruchomienie procedury dotyczącej uznania kodeksu praktyk za kodeks postępowania w rozumieniu tego rozporządzenia.
Wnioski
Przepisy AUC zapewniają skuteczne środki do przeciwdziałania dezinformacji związanej z denializmem klimatycznym, z naciskiem na egzekwowanie obowiązków dostawców usług pośrednich, szczególnie platform internetowych. Komisja Europejska już podjęła działania w związku z egzekwowaniem przepisów AUC w kontekście dezinformacji rozpowszechnianej na Facebooku. Podejrzewane naruszenia obejmują politykę i praktyki Meta związane z oszukańczymi reklamami i treściami politycznymi. Komisja podejrzewa również, że mechanizm sygnalizowania nielegalnych treści („zawiadomienie i działanie”) oraz mechanizmy dochodzenia roszczeń przez użytkowników i wewnętrzne mechanizmy rozpatrywania skarg nie są zgodne z wymogami AUC. Ponadto zauważono niedociągnięcia w zapewnianiu dostępu do publicznie dostępnych danych dla badaczy. Wszczęcie postępowania opiera się na analizie sprawozdania z oceny ryzyka przesłanego przez Meta we wrześniu 2023 roku oraz na odpowiedziach Meta na formalne wnioski Komisji o udzielenie informacji.
Obecne postępowania skupiają się na kilku kluczowych obszarach:
- Wprowadzające w błąd reklamy i dezinformacja: Komisja podejrzewa, że Meta nie przestrzega obowiązków AUC związanych z przeciwdziałaniem wprowadzającym w błąd reklamom, kampaniom dezinformacyjnym i skoordynowanym nieautentycznym zachowaniom w UE. Takie treści mogą stanowić zagrożenie dla dyskursu obywatelskiego, procesów wyborczych oraz ochrony konsumentów.
- Widoczność treści politycznych: Polityka Meta dotycząca treści politycznych, która niszczy te treści w systemach rekomendacji na Instagramie i Facebooku, nie jest zgodna z obowiązkami AUC. Dochodzenie skupi się na zgodności tej polityki z obowiązkami w zakresie przejrzystości i dochodzenia roszczeń przez użytkowników.
- Niedostępność skutecznego dyskursu obywatelskiego w czasie rzeczywistym i narzędzia monitorowania wyborów: Deprecjonowanie CrowdTangle, publicznego narzędzia do monitorowania wyborów w czasie rzeczywistym, przez Meta bez odpowiedniego zastępstwa, może zaszkodzić zdolności śledzenia dezinformacji oraz przejrzystości wyborów. Komisja podejrzewa, że Meta nie oceniła należycie ryzyka wpływu swoich platform na dyskurs obywatelski i procesy wyborcze.
- Mechanizm sygnalizowania nielegalnych treści: Mechanizm zgłaszania i działania Meta nie jest zgodny z obowiązkami wynikającymi z AUC, ponieważ nie jest łatwo dostępny ani przyjazny dla użytkownika, a system rozpatrywania skarg na decyzje dotyczące moderowania treści jest nieskuteczny.
Jeśli uchybienia te zostaną udowodnione, będą stanowiły naruszenie AUC. Komisja przeprowadzi szczegółowe dochodzenie, gromadząc dodatkowe dowody i informacje. Wszczęcie postępowania nie przesądza o jego wyniku, a Komisja zastrzega sobie prawo do podjęcia dodatkowych działań w przypadku niewystarczających działań naprawczych ze strony Meta.
