Nowe rozwiązania ustawowe wdrażają do polskiego prawa przede wszystkim dyrektywę 2009/29/WE, która służy usprawnieniu i rozszerzeniu wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.
Dyrektywa zasadniczo zmienia system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych w trzecim okresie rozliczeniowym, tj. w latach 2013-2020. Zmiany dotyczą w szczególności sposobu dystrybucji uprawnień do emisji – dyrektywa jako podstawowy sposób dystrybucji uprawnień wprowadza ich sprzedaż na aukcji.
Wdrożenie zapisów dyrektywy w praktyce oznacza stopniowe odchodzenie od darmowego przydziału uprawnień do emisji gazów cieplarnianych na rzecz wprowadzenia systemu aukcyjnego (ma to być system docelowy). W rezultacie podmioty uczestniczące w systemie będą zobowiązane do zakupu na aukcji odpowiedniej liczby uprawnień do emisji. Proces ich sprzedaży rozpoczął się we wrześniu 2013 r.
Obecnie uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych przeznaczone dla Polski nasz kraj tymczasowo sprzedaje na wspólnotowej platformie aukcyjnej prowadzonej przez EEX (European Energy Exchange). Po wejściu w życie ustawy powstanie możliwość sprzedaży uprawnień do emisji na krajowej platformie aukcyjnej. W 2015 r. Polska będzie miała do sprzedania ok. 17 mln uprawnień do emisji dwutlenku węgla.
– Platformy aukcyjne w ramach systemu EU ETS działają na sztywnych, określonych prawem europejskim zasadach. Wobec tego, w zakresie handlu uprawnieniami do emisji, nie ma różnic dotyczących zasad funkcjonowania między poszczególnymi platformami. Polska (obok Niemiec i Wielkiej Brytanii) zadeklarowała wyłonienie krajowej platformy aukcyjnej. Obecnie polskie uprawnienia do emisji sprzedawane są za pośrednictwem platformy wspólnotowej (prowadzonej przez giełdę EEX z siedzibą w Lipsku), na której uprawnienia do emisji wystawiają na sprzedaż 24 państwa członkowskie UE. Ponadto funkcjonują obecnie jeszcze 2 platformy krajowe: niemiecka i brytyjska – mówi portalowi BiznesAlert.pl rzecznik ministerstwa środowiska Paweł Mikusek.
– Wyłonienie polskiej platformy aukcyjnej odbędzie się w drodze przetargu, którego organizacja będzie możliwa po wejściu w życie nowej ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Należy podkreślić, że polskie firmy mogą kupować uprawnienia na wszystkich funkcjonujących platformach aukcyjnych oraz na rynku wtórnym – wskazuje nasz rozmówca.
Zgodnie z projektem, wpływy ze sprzedaży przez Polskę uprawnień do emisji na aukcji będą stanowić dochód budżetu państwa, przy czym 50 proc. środków z aukcji będzie przeznaczane na politykę klimatyczną (w przypadkach określonych w ustawie).
Projekt ustawy wprowadza jednak dwa wyjątki od systemu aukcyjnego. To „derogacje dla energetyki” oraz „krajowe środki wykonawcze”.
Derogacja ma umożliwić prowadzącym instalacje wytwarzające energię elektryczną otrzymanie określonej liczby bezpłatnych uprawnień do emisji.
W okresie 2013-2020 przyznawane są bezpłatne uprawnienia do emisji dla energetyki, przy czym ich ilość w każdym roku zmniejsza się. Taki mechanizm sprzyja redukcji emisji gazów cieplarnianych i zachęca do inwestowania w nowoczesne technologie chroniące klimat. Zasady przyznawania bezpłatnych uprawnień dla energetyki po 2020 r. nie zostały jeszcze określone.
Derogacja dla energetyki obejmuje instalacje wytwarzające energię elektryczna, które funkcjonowały przed 31 grudnia 2008 r. lub w przypadku których proces inwestycyjny faktycznie wszczęto tego dnia. Za dzień faktycznego rozpoczęcia procesu inwestycyjnego uznaje się dzień, w którym podjęto prace przygotowawcze związane z tym procesem (prace przygotowawcze to faktycznie podjęte działania związane z przygotowaniem realizacji inwestycji, np. budowy elektrowni).
Przydział darmowych uprawnień do emisji wytwórcom energii elektrycznej nie jest bezwarunkowy. W praktyce prowadzący instalacje wytwarzające energię elektryczną zobowiązani są do realizacji zadań inwestycyjnych wskazanych w Krajowym Planie Inwestycyjnym, stanowiącym integralną częścią wniosku derogacyjnego. W ramach KPI prowadzący instalacje będą musieli przeznaczać środki m.in. na modernizację istniejącej infrastruktury energetycznej i budowę nowych obiektów.
Prowadzący instalacje wytwarzające energię elektryczną będą zobowiązani do corocznego rozliczania zadań inwestycyjnych, a wartość zrealizowanych inwestycji będzie stanowiła podstawę do określenia ostatecznej liczby uprawnień od emisji, która podlegać będzie wydaniu.
Zgodnie z przyjętym przez Komisję Europejską stanowiskiem, mechanizm derogacyjny stanowi pomoc publiczną. Możliwość rozliczania wartości realizowanych inwestycji została obwarowana wieloma ograniczeniami, które wynikają ze szczegółowych regulacji unijnych dotyczących mechanizmu derogacyjnego.
System handlu uprawnieniami do emisji w trzecim okresie rozliczeniowym (2013-2020) przewiduje możliwość ubiegania się o przydział bezpłatnych uprawnień do emisji na produkcję inną niż produkcja energii elektrycznej w ramach krajowych środków wykonawczych.
Zasady skorzystania z tego mechanizmu określono w decyzji nr 2011/278/UE w sprawie ustanowienia przejściowych zasad dotyczących zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji w całej Unii Europejskiej na mocy art. 10a dyrektywy 2003/87/WE (tzw. decyzja benchmarkowa).
Zgodnie z przepisami decyzji benchmarkowej, liczbę uprawnień do emisji możliwą do przydzielenia, oblicza się przez zastosowanie odpowiedniego wskaźnika emisyjności dla produktu, ciepła, paliwa albo emisji procesowej, pomnożonego przez historyczny poziom działalności związanej z danym produktem. Uprawnienia są przydzielane na podstawie wniosku składanego przez prowadzącego instalację.
Podobnie jak ma to miejsce w przypadku mechanizmu derogacyjnego, przydział uprawnień do emisji w ramach krajowych środków wykonawczych, również wymaga dokonania pewnych czynności przez prowadzących instalacje, które wynikają wprost z decyzji benchmarkowej.
Ustawa ta ma obowiązywać po 14 dniach od daty ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Zastąpi regulację z 2011 r.
