CMS: Fit for 55 grozi ubóstwem energetycznym w Polsce. Okiem prawnika (ANALIZA)
Kancelaria CMS analizuje zapisy propozycji pakietu regulacji Fit for 55, który ma przyspieszyć politykę klimatyczną w celu dążenia do redukcji emisji CO2 o 55 procent do 2030 roku. – Największe wątpliwości budzą konsekwencje działań, które w istotny sposób obciążą społeczeństwo prowadząc do wzrostu ubóstwa energetycznego – ostrzegają prawnicy tej kancelarii: Agnieszka Skorupińska, adwokat i lider zespołu prawa ochrony środowiska, Wojciech Szopiński, radca prawny, oraz Marta Tarkowska, prawnik, w zespole prawa ochrony środowiska.
14 lipca 2021 roku Komisja Europejska ogłosiła największy dotychczas pakiet legislacyjny związany z klimatem i energią – „Fit for 55”. Głównym założeniem wprowadzanego pakietu jest zmniejszenie o 55% do 2030 r. emisji gazów cieplarnianych na terenie Unii Europejskiej (względem roku 1990 roku), czego następstwem będzie osiągnięcie zerowej emisji netto do 2050 roku. Fit for 55 stanowi kluczowy element przyjętego w grudniu 2019 roku Europejskiego Zielonego Ładu, mającego na celu transformację gospodarek państw członkowskich w celu dostosowania ich do największej w historii Unii Europejskiej reformy klimatyczno-energetycznej.
Fit for 55 jest zbiorem 13 projektów unijnych aktów prawnych dotyczących różnych gałęzi gospodarki, zawierających zmiany dotychczasowej legislacji, jak i zupełnie nowe propozycje legislacyjne.
Wśród nowych propozycji znajdują się m.in. nowa strategia leśna UE, dostosowanie cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM) czy powstanie Społecznego Funduszu Klimatycznego. Aktualizacje obowiązujących regulacji zakładają natomiast m.in. rewizję unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS), przegląd dotychczasowego rozporządzenia dot. „wspólnego wysiłku redukcyjnego”, ustanowienie celu dotyczącego zalesiania, nowelizację dyrektywy ws. energii odnawialnej (RED II), nowelizację dyrektywy o efektywności energetycznej (EED), rewizję dyrektywy ws. opodatkowania energii (ETD).
Reforma unijnego systemy handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS)
Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) dotyczy wybranych źródeł emisji gazów cieplarnianych m.in. przemysłu, sektora lotniczego oraz wytwarzania energii. Reforma zakłada dalsze ograniczenie liczby uprawnień do emisji gazów cieplarnianych, czego skutkiem będzie dalsze zwiększenie cen uprawnień do emisji gazów cieplarnianych. Ponadto, założeniem jest rozszerzenie EU ETS na transport morski oraz wycofanie bezpłatnych uprawnień do emisji dla sektora lotniczego. Planuje się także wprowadzenie tzw. „mini-ETS”, które stworzone zostanie na analogicznym mechanizmie do systemu EU ETS i polegać będzie na wycenie emisji dla nowo objętych sektorów gospodarki tj. budownictwa oraz transportu lądowego. Reforma zakłada, że państwa członkowskie nadal powinny przeznaczać nowo uzyskane dochody z handlu uprawnieniami do emisji na projekty związane z klimatem i energią.
Zaostrzenie celów w ramach wspólnego wysiłku redukcyjnego
Przegląd dotychczasowego rozporządzenia dot. „wspólnego wysiłku redukcyjnego” (Effort Sharing Regulation, ESR) przewiduje dla każdego państwa członkowskiego zaostrzone wartości docelowe związane z redukcją emisji dot. m.in. transportu drogowego, budownictwa, transportu morskiego, rolnictwa, odpadów. Wartość celu dla danego kraju określana ma być w oparciu o PKB na mieszkańca. Z całą pewnością wiąże się to ze znaczącym wzrostem wartości celów redukcyjnych dla Polski, szacuje się, iż nawet do 16-30 procent (w zależności od metody obliczania).
Plan dotyczący zalesiania
W obowiązującym rozporządzeniu w sprawie użytkowania gruntów, leśnictwa i rolnictwa zostanie określony cel dotyczący usuwania dwutlenku węgla poprzez naturalne pochłaniacze, czyli zalesienie. Ustanowionym w projekcie celem jest pochłonięcie 310 mln ton emisji CO2 do 2030 roku, a co za tym idzie plan zalesienia obejmującego trzy miliardy drzew na terenie UE do 2030 roku.
Zaostrzenie norm emisji CO2 dla pojazdów osobowych i dostawczych
Zmiany w tym zakresie opierają się na zaostrzeniu norm emisji CO2 dla pojazdów osobowych i dostawczych. Auta w 2030 roku mają emitować o 55% mniej CO2 niż w 2021 roku. A w 2035 roku wszystkie nowe zarejestrowane samochody mają już być bezemisyjne. Ponadto, wśród zmian wskazuje się na zobowiązanie państw członkowskich do stworzenia punktów ładowania samochodów elektrycznych i tankowania wodoru na autostradach. Planowane jest również stworzenie dostępu do czystej energii elektrycznej dla statków i samolotów, poprzez m.in. określenie maksymalnego limitu emisji CO2, co wymusi stosowanie nowoczesnych, bezemisyjnych technologii w tych sektorach transportu.
Dostosowanie cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM)
Planuje się wprowadzenie mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (Carbon Border Adjustment Mechanism, CBAM). Ma to na celu przeciwdziałanie przenoszeniu wysokoemisyjnej działalności poza granice UE, czyli tzw. ucieczce emisji (carbon leakage). Przedstawiana propozycja zakłada nałożenie dodatkowych opłat na produkty, które są importowane do UE w oparciu o stopień emisji gazów cieplarnianych jaki jest potrzebny do ich produkcji. Dotknie to podmiotów zajmujących się importem m.in.: cementu, żelaza, stali, aluminium.
Zaostrzone wymagania energetyczne
Przygotowywane są zmiany w odniesieniu do trzech dyrektyw dotyczących sektora energetycznego. Pierwsza (RED II) dotyczy odnawialnych źródeł energii i zakłada, iż w 2030 roku 40% energii wytwarzanej na terenie UE ma być wytwarzana przez OZE. Stanowi to zmianę w stosunku do obecnego celu wyznaczonego na poziomie 32 %. Określone zostaną też cele wykorzystywania energii odnawialnej, biopaliw, biogazu, biomasy w takich sektorach jak m.in. budownictwo, transport, ciepłownictwo. Druga (EED) z dyrektyw skupia się na efektywności energetycznej. Państwa członkowskie mają zostać zobligowane do osiągnięcia rocznych oszczędności energii w zużyciu końcowym do 1,5 % do 2030 roku w porównaniu z obecnym celem wyznaczonym na poziomie 0,8 %. Ograniczenie zużycia energii ma nastąpić poprzez działania takie jak m.in. obowiązkowa modernizacja części budynków administracji publicznej. Trzecia dyrektywa (ETD) dotyczy opodatkowania energii. W tym obszarze przewidywana jest racjonalizacja korzystania z fakultatywnych zwolnień i ulg podatkowych oraz wspieranie zielonej transformacji za pomocą zachęt dla niskoemisyjnych źródeł energii.
Społeczny Fundusz Klimatyczny
Komisja Europejska zaproponowała stworzenie Społecznego Funduszu Klimatycznego, który ma wesprzeć obywateli i zachęcić do inwestowania w efektywność energetyczną oraz modernizację systemów ogrzewania i chłodzenia. Społeczny Fundusz Klimatyczny ma być pokrywany z budżetu UE, z kwoty stanowiącej 25% przewidywanych wpływów z planowanego handlu emisjami w odniesieniu do budownictwa i transportu drogowego („mini-ETS”). Przewidywane jest, iż Polska jako największy beneficjent w ramach tego Funduszu otrzymać ma blisko 13 mld euro, co stanowi 17,6 procent całego budżetu. W efekcie zwiększy to zainteresowanie podmiotów prywatnych w inwestowanie w nowoczesne rozwiązania dla budynków, a co za tym idzie zwiększy popyt na produkty z tego zakresu.
Konsekwencje dla Polski
W aktualnym stadium poszczególne projekty aktów prawnych w ramach pakietu „Fit for 55” trafią do akceptacji przez państwa członkowskie (tj. Radę UE) oraz do Parlamentu Europejskiego, gdzie nadane zostanie im ostateczne brzmienie. Cały proces legislacyjny potrwa i bez wątpienia wypracowanie wspólnych kompromisów przez państwa członkowskie nie będzie łatwe.
Największe wątpliwości budzą konsekwencje działań, które w istotny sposób obciążą społeczeństwo prowadząc do wzrostu ubóstwa energetycznego. Wprowadzenie systemu handlu uprawnieniami do emisji dla transportu i budownictwa wydaje się być najbardziej dotkliwe w tym zakresie. Kolejnym istotnym problem dla Polski, pozostaje brak uznania gazu jako paliwa przejściowego w funduszach obejmujących Fit for 55, stanowiącego dla Polski kluczowe paliwo, które umożliwi odpowiednią transformację energetyczną. Uznanie gazu jako paliwa niepriorytetowego do finansowania z Funduszu Modernizacyjnego w ramach rewizji systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) będzie miało dla Polski konsekwencje finansowe, z uwagi na fakt, iż znacznie utrudni pozyskiwanie środków na inwestycje finansowane w ramach tego funduszu.
Ponadto, realizacja sektorowych celów OZE może być dla Polski szczególnie trudna z uwagi na fakt, iż w Polsce udział energii wytwarzanej w OZE jest niższy w porównaniu do wielu innych krajów UE i już dziś istnieją wątpliwości czy możliwe będzie osiągnięcie obecnych celów. Pakiet zakłada też wprowadzenie ograniczeń co do wykorzystania biomasy pochodzenia leśnego polegających na tym, iż państwa członkowskie nie będą mogły już udzielać wsparcia na wykorzystanie kłód drewna tartacznego, pniaków i korzeni do produkcji energii. Mogą one przykładowo doprowadzić do eliminacji spalania drewna w piecach elektrowni zmniejszając tym samym zyski Lasów Państwowych. Podnoszenie celu OZE w sektorze ciepłowniczym doprowadzi z pewnością do wzrostu cen ciepła w Polsce.
Regulacje w zakresie transportu, w szczególności zakaz rejestracji samochodów spalinowych po 2035 roku mogą spowodować, po pierwsze istotny wzrost cen aut, po drugie na negatywne konsekwencje dla całego przemysłu motoryzacyjnego. Ponadto, krótki termin na wprowadzenie nowych flot samochodowych prowadzić będzie do eksportu pojazdów spalinowych z zamożniejszych krajów członkowskich do tych uboższych.
Istotne są także regulacje dotyczące CBAM, które zakładają dostosowywanie emisji CO2 na granicach Unii Europejskiej, co wiąże się z obciążeniem importu produktów towarów trafiających do Unii Europejskiej. W rozwiązaniu tym chodzi o to, aby przekonać partnerów międzynarodowych do stosowania polityki klimatycznej. Ponadto ma ono umożliwić konkurowanie przedsiębiorcom z UE z podmiotami zagranicznymi, które nie są narażone na ponoszenie zwiększonych kosztów działalności w związku z polityką klimatyczną UE. Z perspektywy Polski jest to rozwiązanie pożądane, jednak może się ono wiązać z ze spadkiem importu i wzrostem cen dóbr importowanych do UE. Z całą pewnością, proponowane rozwiązania stanowić będą dla Polski duże wyzwanie jednocześnie stwarzając szansę na rozwój oraz poprawę otoczenia dla społeczeństwa. Przedstawiane propozycje obecnie są w fazie projektowej i konsultacyjnej oraz wymagają monitorowania w zakresie dalszych zmian. Wprowadzane rozwiązania obowiązywać zaczną najwcześniej w 2024 roku.
