14 czerwca 2022 roku odbyła się prezentacja na temat Krajowego Planu Odbudowy (KPO) i jego przyszłości. Spotkanie zostało zorganizowane przez Instytut Zielonej Gospodarki (IZG) we współpracy z Forum Energii i WiseEuropa.
W debacie uczestniczyli eksperci: Maciej Bukowski z WiseEuropa, Sonia Buchholtz z Forum Energii i były minister środowiska Marcin Korolec z Instytutu Zielonej Gospodarki. Organizatorzy spotkania podkreślają, że Krajowy Plan Odbudowy jest postrzegany jako konkretny układ polityczny na linii Warszawa-Bruksela i prostej wymianie „pieniądze za praworządność”. Ich zdaniem, rzeczywistość jest jednak bardziej skomplikowana. – KPO to duży pakiet reform i decyzji, które musimy podjąć – zaznaczają.
Spotkanie zostało poświęcone prezentacji wstępnej oceny opublikowanego w ubiegłym tygodniu Krajowego Planu Odbudowy pod kątem zawartych w nim zapisów dotyczących finansowania i reform.
Maciej Bukowski przedstawił podsumowanie analizy KPO pod kątem ekonomicznych skutków. – KPO nie powstałby gdyby nie pandemia. Gdyby nie wojna nie byłoby również REPowerEU. Plan musi się wpisać w obecne priorytety i dostosować do obecnej sytuacji – powiedział.
– Jeśli chodzi o Polskę, mogliśmy wziąć 60 miliardów euro. Nie wzięliśmy tyle. 23,9 mld euro stanowią dotacje, 11,5 mln to pożyczki preferencyjne. Państwo dostaje od KE pulę pieniędzy, część z nich jest bezzwrotna. Pierwsza wypłata będzie determinowana osiągnięciem konkretnych kamieni milowych. Ich termin realizacji – drugi kwartał 2022– jest bardzo bliski, co może spowodować opóźnienie. Moim zdaniem, dokument daje minimum programowe. Nie przybliża nas do celów Fit For 55, w dalszym ciągu będziemy jakieś 10 lat do tyłu względem redukcji emisji. Jednak trzeba podkreślić, że potencjał ambicji klimatycznych rządu jest większy niż powiedzmy pięć lat temu – podkreślił Maciej Bukowski.
Sonia Buchholtz z Forum Energii mówiła o wyzwaniach związanych z inwestycjami w drodze ku transformacji polskiej energetyki. – Błogosławieństwem KPO jest to, że wymaga on od urzędników szerszego spojrzenia. Reformy wymagają refleksji, spojrzenia jakie są bariery, które należy pokonać w drodze do transformacji. Pieniądze są dopełnieniem tych reform – powiedziała.
– W zeszłym roku Polska miała cztery kamienie milowe, z których jeden nie został jeszcze osiągnięty na czas. W tym roku mamy ich dziewięć. Należy zadać pytanie, czy my nad tym pracujemy już teraz, czy może czekamy aż ta umowa zostanie zaakceptowana. Problemem jest to, że te inwestycje są pewną sekwencją, która wymaga skoordynowanych działań i długoterminowych ram finansowych. Polska musi spojrzeć, jakie ma potrzeby, ile czasu potrzebuje i jak wykorzysta pieniądze unijne, a gdzie użyje finansów publicznych – zaznaczyła ekspertka Forum Energii.
Marcin Korolec z Instytutu Zielonej Gospodarki podkreślał, że realizacja KPO może przybrać wiele twarzy i żaden scenariusz nie jest przesądzony. Mówił również o zagrożeniach. – Dzisiaj mamy poprawiać świat, ale następne pokolenia będą musiały za to płacić. To wymaga rozwagi i przemyślanych działań. Mówimy o dokumencie krajowym, którego tak naprawdę nie znamy. Nie wiem jak ocenić KPO, ponieważ wcześniejsze słabości mogą być obecnie jego siłą. Dziwi mnie sytuacja od początku wojny. Rząd nie chce wykorzystać waloru finansowego KPO na derusyfikację gospodarki – powiedział.
Eksperci wymienili potencjalne bariery wprowadzania Krajowego Planu Odbudowy:
Reformy sądownictwa: KE wymaga od polskiej strony zmian w systemie, które wzmocnią niezawisłość sądów. Pierwsza wypłata jest zdominowana przez kwestie instytucjonalne. Realizacja wymaga woli politycznej.
Ograniczenia czasowe: opóźnienie w przyjęciu KPO prowadzi do wyzwań w związku z wypełnieniem poszczególnych kamieni milowych. Szczególnie, że wypełnienie części jest zaplanowane na drugi kwartał 2022 roku.
Ogólność KPO: plan nie przedstawia szczegółów finansowania poszczególnych inwestycji oraz nie określa szczegółów ich wprowadzania (poza samymi kamieniami milowymi).
Transparentność i odpowiedzialność: dokument nie informuje o tym jakie instytucje będą realizować reformy i inwestycje. Dodatkowo, mimo, że połowa członków Komitetu Monitorującego to reprezentanci strony społecznej, to znacząca część jest wskazywana przez stronę rządową. Możliwy także duży udział zaangażowania spółek skarbu państwa w wydatkowanie środków w trybie niekonkurencyjnym.
Udział samorządów: realizacja cześć inwestycji (np. zero i niskoemisyjny transport publicznych, reforma planowania przestrzennego) wymaga współpracy z samorządami. Zróżnicowany poziom relacji rząd-samorządy.
WiseEuropa, Forum Energii i IZG przedstawiły również punkty w odniesieniu do zielonej energii i mobilności:
Projekty, które nie są nowe: część projektów wspomnianych w zaakceptowanym KPO są już gotowe do procedowania lub trwają nad nimi zaawansowane prace.
Zasada DNSH: w przeciwieństwie do poprzedniej wersji dokument wymaga od inwestycji zgodności z wytycznymi technicznymi, ale jedynie na poziomie ogólnym. Jednak brak nawiązania do zagrożeń przy naruszeniu wspomnianej zasady.
Termomodernizacja: powiązanie z odpowiednią dyrektywą EU; jednak nie stawia ambitnych celów np. udział gazowych kotłów w źródłach ciepła poniżej 40 procent; pojawia się za to wsparcie dla źródeł niskiej emisji w gospodarstwach o niskich dochodach i budownictwie komunalnym (grant 80 procent).
OZE: liberalizacja zasady 10H; cel 23.5 GW do 2026; wsparcie dla wymiany źródeł energii na OZE w domach wielorodzinnych (grant 50 procent)
Transport: opłata rejestracyjna i podatek od własności pojazdów emitujących spaliny; istotna rola sieci kolejowej; transport szynowy w części pożyczkowej (utrudnienie dla samorządów).
Kolejne dwa punkty prezentacji dotyczyły kwestii spójności z Fit For 55 i RePowerEU:
Brak spójności z pakietem Fit for 55: KPO nie określa udziału OZE w całkowitej konsumpcji energii 2030 ani zelektryfikowaniu ogrzewania; brak całkowitego zakazu dla pieców węglowych
RePowerEU: KPO w ograniczonym stopniu odnosi się OZE i wydajności energetycznej w przemyśle. Brak w KPO dodatkowych ulg podatkowych wspierających energooszczędne ogrzewanie i izolację budynków.
Poniższa grafika prezentuje najważniejsze wnioski z prezentacji WiseEuropa:
Opracował Jędrzej Stachura
Buchholtz: Krajowy Plan Odbudowy przyspieszy reformę energetyki (ANALIZA)
