Metan jest podstawowym składnikiem zarówno gazu ziemnego, jak i biogazu. Jednak podczas gdy gaz ziemny jest paliwem kopalnym, a jego spalanie przyczynia się do zmian klimatu, biometan z biogazu jest odnawialnym, neutralnym dla klimatu źródłem energii. W przeciwieństwie do elektrowni wiatrowych i słonecznych, które ze względu na swój charakter nie są sterowalne, biogazownie i biometanownie są gotowe do pracy niezależnie od pogody i pory dnia. Biometan odgrywa ważną rolę w procesie dekarbonizacji rynku gazu państw członkowskich UE, w tym Danii oraz Niemiec. Rządy tych państw rozpoznały znaczenie biometanu dla gospodarki i od lat jego wykorzystanie jest tam promowane – pisze Bartłomiej Kupiec, prawnik i analityk polityki zrównoważonego rozwoju ze Stowarzyszenia „Z energią o prawie”.
Biometan w Niemczech i Danii
Bezpieczeństwo dostaw i przystępność cenowa są ważnymi elementami niemieckiej Energiewende . W niemieckim „Krajowym planie na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030” (Integrierter Nationaler Energie und Klimaplan ) podkreślono znaczenie rozwoju biometanu dla dekarbonizacji sektora energetycznego oraz transportowego. Pierwsze trzy instalacje do produkcji biometanu zostały uruchomione w Niemczech już w 2006 roku. Zgodnie z danymi Deutsche Energie Agentur, według stanu na maj 2021 roku w Niemczech działały 232 instalacje biometanowe. W celu wspierania transformacji energetycznej produkcja biometanu w Niemczech ma preferencyjne warunki w porównaniu z krajową produkcją i importem gazu ziemnego. Dotyczy to zarówno przyłączenia biometanownii do sieci gazowej, jak i wtłaczania biometanu. Dynamiczny rozwój wykorzystania biometanu był w dużej mierze związany z niemiecką ustawą o odnawialnych źródłach energii (niem. Erneuerbare-Energien-Gesetz dalej:EEG). Impulsem rozwoju dla biometanowni oraz biogazowni w Niemczech było zwłaszcza wprowadzenie tzw. „premii elastycznej” (niem. Flexibilitätspremie), premii elastycznej, przeznaczonej dla operatorów biogazowni i biometanowni, sprzedających swoją energię elektryczną bezpośrednio na giełdzie energii elektrycznej, a także wytwarzających lub wprowadzających część swojej produkcji zgodnie z zapotrzebowaniem. Celem premii elastycznej jest zwiększenie udziału produkcji energii elektrycznej dającej się kontrolować tak, aby w okresie wysokiego zapotrzebowania na energię elektryczną wytwarzać jak najwięcej energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii. Dlatego operatorzy biometanowni otrzymują wsparcie finansowe, jeśli zwiększą moc zainstalowaną swoich instalacji. O Flexibilitätspremie może ubiegać się każdy podmiot, który spełnia przesłanki zawarte w EEG.
Zastosowanie biometanu w sektorze transportu umożliwia federalna ustawa o kontroli zanieczyszczeń (Bundes-Immissionsschutzgesetz, dalej: BimSchG.). Na podstawie § 37a. BimSchG, zwiększono kwotę redukcji gazów cieplarnianych do siedmiu procent dla podmiotów zobowiązanych od 2022 roku (die Treibhausgasminderungsquote, THG-Quote). Wartość ta ma się zwiększać tak, aby osiągnąć poziom 25 procent w 2030 roku. Na gruncie wspomnianej ustawy jako jedną z możliwych opcji dopuszcza się fizyczne wykorzystanie biometanu wyprodukowanego z określonej listy surowców. Wykorzystanie biometanu jako paliwa transportowego w Niemczech jest ograniczone niewielkim ogólnym popytem na gaz ziemny jako paliwo do pojazdów. Aby zwiększyć ten popyt, rząd subsydiuje zakup pojazdów NGV i wprowadził ulgi w opłatach drogowych dla ciężarówek napędzanych CNG i LNG. Niemcy, jako kraj tradycyjnie stosujący benzynę i olej napędowy, zachęcają więc do rozwoju nowego rodzaju paliwa, jakim jest biometan.
Zgodnie z założeniami duńskiego rządu produkcja biogazu, w tym biometanu, będzie w stanie zaspokoić 75 procent zużycia gazu w Danii w 2030 roku i całość w 2034 roku. Udział biogazu w całkowitym zużyciu gazu w Danii osiągnął 25 procent w 2021 roku. Produkcja biogazu i biometanu stanowi istotny wkład w bezpieczeństwo dostaw, zarówno w odniesieniu do zaspokajania rosnącej części zapotrzebowania na gaz, jak i w odniesieniu do lokalizacji instalacji do produkcji biogazu. Biogaz oraz biometan zwiększają bezpieczeństwo gazowe w Danii poprzez zapewnienie duńskim odbiorcom końcowym gazu, zdywersyfikowanych dostaw.
Dania promuje wykorzystanie biogazu, w tym biometanu poprzez dotacje publiczne, dążąc do osiągnięcia celów określonych na gruncie RED II. System dopłat do biogazu został zamknięty dla nowych instalacji biogazowych i biometanowych w 2020 roku. Funkcjonujące biogazownie i biometanownie będą jednak objęte systemem dopłat do 2032 roku lub przez co najmniej 20 lat od uruchomienia każdej z nich. Biogazownie i biometanownie, które nie są objęte systemem dopłat, mogą otrzymać pomoc publiczną na podstawie udziału w konkurencyjnych przetargach. Oznacza to, że bogazownie i biometanownie będą konkurować o wsparcie z instalacjami PV i wiatrowymi.
Operatorzy sieci gazowych są zobowiązani do przyłączania instalacji biometanowych na żądanie. Wszystkie koszty bezpośrednie związane z przyłączeniem do sieci pokrywa właściciel biometanowni. Koszty wzmocnienia sieci i inne koszty związane z funkcjonowaniem sieci pokrywa operator sieci poprzez taryfy. Należy zaznaczyć, że wtłaczany gaz nie jest wykorzystywany w sposób preferencyjny w porównaniu z krajową produkcją i importem gazu ziemnego.
Duński operator sieci przesyłowych, Energinet, rejestruje i wydaje gwarancje pochodzenia duńskim producentom biogazu, którzy wtłaczają biometan do systemu dystrybucji lub przesyłu gazu. Każda gwarancja pochodzenia stanowi gwarancję Energinet, że 1 MWh biometanu została wtłoczona do duńskiego systemu gazowego i nie została sprzedana gdzie indziej. Głównym celem wydawania certyfikatów pochodzenia dla biometanu jest umożliwienie sprzedawcom biometanu udokumentowania odbiorcom końcowym, że dana ilość biometanu została wyprodukowana z odnawialnego źródła energii. Certyfikat gwarancji pochodzenia nie jest związany z żadnymi dopłatami czy zwolnieniami podatkowymi. Gdy Energinet wystawia gwarancje pochodzenia dla biometanu zatłaczanego do sieci gazowych, użytkownicy systemu będą obciążani opłatami za administrowanie systemem i za działalność w nim. Należy zaznaczyć, że Dania dopuściła możliwość wolnego obrotu gwarancjami pochodzenia biometanu, także w obrocie międzynarodowym.
Regulacje prawne podstawą rozwoju sektora OZE
Jak słusznie zauważyła M. Mazzucato w książce „The Entrepreneurial State: Debunking Public vs. Private Sector Myths”, państwo, między innymi poprzez udzielanie pomocy publicznej i jasnego systemu prawnego może doprowadzić do rozwoju innowacyjnych sektorów, takich jak właśnie sektor OZE. Dania i Niemcy produkują więcej biometanu niż zużywają, a nadwyżka produkcji jest eksportowana lub magazynowana. Rozwój sektora biometanu w tych krajach był możliwy dzięki sprzyjającemu środowiskowi prawnemu oraz ingerencji państwa poprzez udzielenie systemu wsparcia na rozwój biometanowni. Kluczowe znaczenie dla rozwoju sektora biometanu i całego sektora OZE, ma pełne wykorzystanie zakresu możliwości jakimi dysponują rządy – od interwencji po stronie podaży, (jako podmiot finansujący i regulujący, wyznaczający kierunki rozwoju), po interwencje po stronie popytu, z wykorzystaniem między innymi dynamicznej polityki zamówień publicznych. Ponadto niezbędne jest stworzenie systemu monitorowania zastosowań OZE od samego początku, obejmującego gromadzenie danych i ich przetwarzanie (na zasadach idei „open data”), w celu bieżącej oceny polityki w zakresie OZE. Ocena ta przyczyni się również do wyboru najlepszego miksu OZE, w kontekście bezpieczeństwa energetycznego i optymalizacji korzyści przy minimalnych kosztach dodatkowych dla odbiorców końcowych. Strategie rządów nie mogą polegać jednak jedynie na dotowaniu sektora energetycznego, ale na katalizowaniu transformacji związanej z rozwojem OZE, we wszystkich sektorach gospodarczych w celu osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju.
Stworzenie platformy monitorowania i diagnostyki biometanu
Dla rozwoju projektów biometanowych w państwach członkowskich UE istotne jest stworzenie internetowej platformy przez rządy krajowe umożliwiającej monitorowanie i diagnozowanie. Platforma ta powinna zapewniać wsparcie techniczne w zakresie eksploatacji biogazu i biometanu oraz oferować profesjonalne usługi w zakresie benchmarkingu i podnoszenia standardów produkcji. Ponadto powinna ona obejmować cały proces eksploatacyjny. Dzięki zaprojektowaniu i stworzeniu takiej platformy pomiarowo-monitorującej, która umożliwia monitorowanie pomiarów, kwalifikację i zbiór certyfikatów gwarancji pochodzenia biometanu, nadzór nad eksploatacją oraz gromadzenie danych, państwa członkowskie UE, pozostające w tyle biometanowej rewolucji, będą dysponować danymi potrzebnymi do sformułowania programów dopłat do wykorzystania biometanu, a także wiarygodnymi aktualizacjami informacji ułatwiającymi wdrażanie polityki publicznej.
