Komisja Europejska opublikowała podsumowania i oceny Krajowych Planów Energii i Klimatu (KPEiK) krajów UE na lata 2021–2030. W pełnej ocenie Komisja Europejska stwierdza, że Polska wciąż nie przedstawiła istotnych planów wykorzystania środków w ramach sprawiedliwej transformacji. Zdaniem Komisji, cel OZE na poziomie 23 procent do 2030 roku jest za mało ambitny.
Zalecenia Komisji, a polski KPEiK
Na mocy prawa UE, każde państwo członkowskie miało za zadanie przyjęcie dziesięcioletnich Krajowych Planów Energii i Klimatu, aby sporządzić mapę wiążących celów klimatycznych i energetycznych na 2030 rok. Polska przedstawiła ostateczny KPEiK w dniu 30 grudnia 2019 roku. Polska nie zaprezentowała jednak długoterminowej strategii.
W styczniu i w lutym 2019 roku zostały rozpoczęte konsultacje społeczne na temat KPEiK. Do końca marca 2019 roku do ministerstwa energii wpłynęło około 1100 komentarzy od 80 interesariuszy. Komisja zaznacza jednak, że Polska nie przedstawiła szczegółowego podsumowania opinii publicznej i tego, które uwagi zostały uwzględnione. Dodano jednak, że plan realizuje wnioski zaczerpnięte z procesu konsultacji społecznych. Większość uwag dotyczyła redukcji emisji, odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej i bezpieczeństwa dostaw inwestycji w sieci dystrybucyjne czy magazynowanie energii. Komisja zaznacza, że nic nie wskazuje na to, aby została przeprowadzona strategiczna ocena oddziaływania na środowisko przedstawionego planu na rzecz energii i klimatu zgodnie z unijną dyrektywą 2001/42/WE. W czerwcu 2019 roku Komisja wydała dziesięć zaleceń dotyczących ostatecznego planu, który Polska miała przedłożyć. Krajowy plan w dziedzinie energii i klimatu częściowo uwzględnia większość zaleceń Komisji.
Emisje CO2
Jeśli chodzi o emisje gazów cieplarnianych w sektorach spoza EU ETS, Polska częściowo odniosła się do zalecenia, dostarczając więcej informacji na temat planowanych polityk i środków w stosownych sektorach, aby oszacować ew. lukę w realizacji celu redukcji emisji CO2. Polska skupiła się na sektorze transportu, dostarczając szczegółowych informacji na temat planowanych środków. Osobne strategie określają środki w innych sektorach, w tym w budynkach, ciepłownictwo komunalnym, rolnictwie, chociaż – jak pisze Komisja – plan zawiera tylko ogólną perspektywę.
Cel OZE nadal poniżej oczekiwań Komisji
Jeśli chodzi o odnawialne źródła energii, Polska częściowo odniosła się do zalecenia podniesienia poziomu ambicji do co najmniej 25 procent jako wkład kraju w realizację celu unijnego na 2030 roku. Polska zakłada w planie cel pierwotnej konsumpcji energii brutto na poziomie 21-23 procent. To nadal poniżej orientacyjnego celu OZE dla Polski, który zdaniem Komisji i rozporządzeń w tej sprawie wynosi 25 procent. Poziom 23 procent do 2030 roku jest uważany za mało ambitny. Jest poniżej poziomu 25 procent ujętych w załączniku rozporządzenia. Zgodnie z planem udział OZE ma wynieść 16,4 procent, 18,4 procent i 20,2 procent odpowiednio w 2022, 2025 i 2027 roku. W planie brakuje jednak szczegółów dotyczących polityki i środków, które pomogą w realizacji tego celu.
Efektywność energetyczna
Polska częściowo odniosła się także do swojego wkładu w efektywność energetyczną. Nowe zasady realizacji tego celu zostały przedstawione, ale nie zmieniają ogólnego poziomu ambicji. W szczególności Polska wskazała nowe środki na rzecz efektywności energetycznej w transporcie. W przypadku budynków, informacje zawarte w planie – zdaniem Komisji – zostały poprawione. Plan zawiera cele zwiększenia udziału izolacji termicznej budynków mieszkalnych będących w zasobie mieszkaniowym. Długofalowa strategia modernizacji nie została jednak jeszcze przedstawiona.
Bezpieczeństwo dostaw energii
W temacie bezpieczeństwa energetycznego, Polska odniosła się do zalecenia określenia środków wspierających cele dywersyfikacji i zmniejszania zależności, w tym pieniądze zapewniające wystarczającą elastyczność systemu energetycznego. – Plan zawiera rzetelny i dobrze zorganizowany opis środków bezpieczeństwa dostaw. Jednak nie zawiera odpowiednich powiązań z planami awaryjnymi dla gazu, energii elektrycznej i ropy, określonych w zasadach sektorowych – czytamy.
Komisja uważa, że obowiązek magazynowania zapasów gazu przez importerów gazu do Polski i związane z tym wymagania, są sprzeczne z sektorowymi przepisami bezpieczeństwa dostaw i mają negatywny wpływ na wewnętrzny rynek gazu. Warto jednak zaznaczyć, że ministerstwo klimatu i energii przedstawiło pod koniec sierpnia projekt nowelizacji ustawy o zapasach, który ma uwzględniać uwagi Komisji.
Rynek wewnętrzny
W odniesieniu do wewnętrznego rynku energii, Polska częściowo skierowała rekomendację celów do wybiegających w przyszłość zadań integracji rynku. Chodzi w szczególności o środki do oceny wpływ obowiązków świadczenia usługi publicznej i funkcjonowania rynków gazu oraz energii elektrycznej. – Polska definiuje perspektywiczne cele oraz cele integracji rynku związane z wdrażaniem istniejących przepisów dotyczących rynku wewnętrznego, aczkolwiek nie zawsze określa się docelowe daty lub nie precyzuje, jakie konkretne kroki zostaną podjęte – podaje Komisja. Jej zdaniem w planie brakuje również jasności co do wpływu proponowanych środków np. na rynek i jego funkcjonowanie.
Badania i innowacyjność
Polska częściowo odniosła się do zaleceń sprecyzowania celów krajowych i finansowania badań rozwoju i innowacyjności. Polska dąży do zwiększenia nakładów na B+R do 2,5 procent PKB do 2030 roku. Plan ma jednak charakter opisowy i nadal wymaga uzupełnienia konkretnymi środkami. Wciąż brakuje również szczegółowych celów krajowych na 2050 rok, dotyczących promowania technologii czystych technologii w energetyce.
Współpraca regionalna
Polska w pełni odniosła się do zalecenia zacieśnienia współpracy regionalnej. Kraj buduje na dobrych poziomach współpracy z pozostałymi członkami kraje „Grupy Wyszehradzkiej 4” (Węgry, Czechy i Słowacja). Przedstawione polityki i środki wykazują chęć dalszej integracji rynków energii w regionie i zwiększenia transgraniczności przepływu energii, zwłaszcza w celu zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. – W planie brakuje jednak szczegółów współpracy w dekarbonizacji i polityce sprawiedliwej transformacji – czytamy w dokumencie Komisji.
Dotacje do paliw kopalnych
Polska częściowo odniosła się do zalecenia dostarczenia listy wszystkich dotacji energetycznych i podjętych działań oraz planów stopniowego wycofywania dotacji do energii, w szczególności pochodzących z paliw kopalnych. Plany wycofania niektórych dotacji do paliw kopalnych zostały jednak uwzględnione, a mianowicie pomoc państwa na rzecz zamknięcia kopalń węgla. W planie pojawiła się również wzmianka o nowym mechanizmie zdolności wytwórczych. Ponadto, Polska otrzymała rekomendację uzupełnienia analizy jakości powietrza, którym częściowo się zajęła. Integracje proponowanych polityk i środków, między np. energią elektryczną, ogrzewaniem, transportem i planowaniem przestrzennym, nie są dokładnie opisane. Brakuje także szczegółowego opisu wpływu na ograniczenie emisji.
Sprawiedliwa transformacja i ubóstwo energetyczne
Polska odniosła się także do zalecenia lepszej integracji sprawiedliwej i uczciwej transformacji. Podczas gdy aspekty sprawiedliwej transformacji nie są oceniane w KPEiK, w planie ten fakt został uwzględniony i wskazano, że odpowiednia analiza, jak wymiar społeczny, „będzie realizowana w ramach planu restrukturyzacji węgla kamiennego i brunatnego, regionów górniczych, i jest przewidziana w 2020 roku.” Ubóstwo energetyczne jest szerzej omówione w planie w dziedzinie energii i klimatu. Dokument zawiera informacje o trwających planach nad różnymi inicjatywami, aby sprostać temu wyzwaniu. – Jednak również w tym obszarze analiza nie jest dogłębna, ponieważ prace wciąż trwają – czytamy.
Zdaniem Komisji, plan transformacji jest niewystarczający i brakuje szczegółowych informacji na temat każdego z regionów górniczych odnośnie poziomu dekarbonizacji i odejścia od paliw kopalnych. Niemniej jednak KPEiK podkreśla, że kwota przeznaczona dla Polski w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji będzie najważniejszym czynnikiem wpływającym na zdolność kraju do jego osiągnięcia. Brakuje także – zdaniem Komisji – konkretnych funduszy (np. modernizacyjny), które są przeznaczone na sprawiedliwą transformację. Nie ma także oceny wpływu transformacji na regiony węglowe w kwestiach społecznych i zatrudnienia.
Komisja chwali porozumienie rządu z górnikami i porozmawia o wydzieleniu aktywów
KPEiK będzie wymagać aktualizacji
Warto jednak pamiętać, że ocena Komisji odnosi się do dokumentu, który został przedstawiony pod koniec 2019 roku. W tym roku nowy budżet unijny i Fundusz Odbudowy zostały przyjęte, w także Fundusz Sprawiedliwej Transformacji. rząd i samorządy – zgodnie z zapewnieniami resortów odpowiedzialnych za ich wdrażanie, a więc ministerstwo rozwoju, funduszy i polityki spójności, a także ministerstwo klimatu i środowiska – obecnie pracują nad listą projektów. W temacie ograniczenia emisji CO2 także warto zwrócić uwagę, że plan był przygotowywany na bazie celu na poziomie 40 procent do 2030 roku. Komisja Europejska zaproponowała zaś we wrześniu podniesienie celu redukcji emisji do 2030 roku z obecnie zakładanych 40 procent do co najmniej 55 procent w odniesieniu do poziomu z 1990 roku. Ten plan, na tle wydarzeń z 2020 roku, będzie więc wymagał aktualizacji.
Bartłomiej Sawicki
Sawicki: Plan odbudowy Polski pomoże transformować energetykę
